(Princen-)hage of Mertersem (gehucht)

Princenhage bestond voor 1500 niet ! Daarmee begint Karel Leenders zijn beschrijving van Princenhage in de cultuurhistorische landschapsinventarisatie van Breda. Hij stelt dat pas in de 16e eeuw zich een kern begint te vormen bij de tot dan eenzaam in de akker gelegen kerk van Hage. In 1620 waren er 26 huizen, waaronder wellicht een enkele hoeve. In 1750 was het huizental 139. Dat is ook de periode waarin Hage Princenhage wordt. in 1832 stonden er 196 huizen. De kom van Princenhage is dan een typisch verzorgingscentrum met op veel gebieden zelfs keuze-mogelijkheden en met enige stedelijke allure.
De huidige dorpskern had dan misschien een relatief jonge geschiedenis. Dat was Hage of Mertersem zeker niet het geval! In deze beschrijving proberen we de oudere geschiedenis te reconstrueren en dat lukt eigenlijk maar mondjesmaat......

De bouw van de huidige Martinuskerk startte in 1402. De parochie bestond echter al in de 13e eeuw. Er moet dus ook al een kerkgemeenschap met de naam Hage of Mertersem geweest zijn. In 1233 is er sprake van een priester die namens de pastoor van Gilze (een veel oudere en belangrijkere parochie) de geloofsgemeenschap bediende. In 1261 wordt Princenhage een zelfstandige parochie gewijd aan Sint Martinus.

Naamgeving

Dan de naamgeving: Hage wordt al in 1198 genoemd en wordt geïnterpreteerd als als een afgesloten jachtgebied in het bos. Een soort wildpark dus. Mertersem komt vooral in kerkelijke stukken voor vanaf 1233.
Het achtervoegsel -hem (vgl -heem, -heim) zoals in Mertersem verstopt zit zou er op kunnen wijzen dat deze naam al veel ouder is omdat dit achtervoegsel al in de vroege middeleeuwen gebruikt werd voor gebiedsaanduidingen. Dat geldt trouwens ook voor het voorvoegsel, de patroonheilige St. Maarten.

Twee locaties ?

Dus hebben we dan een veel oudere nederzetting Mertersem die misschien niet op dezelfde plaats lag als de huidige historische kern? In de ruime omgeving van Princenhage zijn heel wat sporen uit de Merovingische en Karolingische tijd gevonden maar dat ging om sporen van individuele boerderijen en erven.
Interessanter is dat ten zuidoosten van de Markt, bij de Dreef en de Doelen, sporen zijn gevonden uit de 10e tot de 12e eeuw, deels onder een oud akkercomplex dat in de 19e eeuw nog bestond. Die akkers zijn dus nog op afgebeelde topografische kaart zichtbaar is. Overigens werden deze akkers in de middeleeuwen nog niet doorsneden door de Dreef en de Doelen. Deze zijn pas na de middeleeuwen ontstaan.

Het oorspronkelijke landschap

Op de historische landschapskaart van Leenders zien we de grote dekzandrug van Heuvel met de oude nederzettingen Heuvel, Eindhoven en de Roskam. (Dit laatste gehucht had natuurlijk een "moderne" naam maar hier was ongetwijfeld een zeer oude voorde door de Bijloop.)
Deze dekzandrug werd doorsneden door een lager gebied waar ooit de Kerkloop doorheen stroomde. Zou dit een landschappelijke scheiding geweest zijn tussen het oude Mertersem en het nieuwe Hage ?

Archeologen hebben nog nauwelijks onderzoek op of rondom de Markt of bij de Martinuskerk uitgevoerd. We kunnen dus nog niet aantonen dat Princenhage op de huidige locatie al of niet ouder is dan 1500. Wel weten we dus dat onder de akkers iets zuidelijker van de Martinuskerk en Haagsemarkt sporen zijn gevonden een veel oudere boerengemeenschap.