Haven, 'Kaai' (Centrum)

1450 tot heden

De Haven, met schepen, rond 1930. Foto: Fotopersbureau Het Zuiden. (Beeldcollectie Stadsarchief Breda)

Na de heropening van de Haven is deze plaats weer een levendige locatie geworden. In 1937-1941 werd het grootste gedeelte van de rivier de Mark binnen de singels gedempt. De Haven zelf werd na veel discussie pas gedempt in 1965. In 1996 sprak het nieuwe College van Burgemeester en Wethouders de wens uit de Haven te heropenen. De gemeenteraad besloot een haalbaarheidsstudie te laten verrichten. Op 19 december 2002 besloot de raad de Haven inderdaad weer open te leggen. In december 2004 begonnen de werkzaamheden en in 2007 stroomde er weer water in de Haven. Het gedeelte langs de Markendaalseweg en de Nieuweweg volgde in 2008. Op 30 juni en 1 juli 2007 vond de feestelijke opening plaats. Sinds de heropening van de Haven vindt hier ook weer de intocht van Sinterklaas plaats.

Achter de Vest

De huidige straat de Haven is zijn geschiedenis nogal bescheiden begonnen, namelijk als een steeg aan de binnenzijde van de stadsmuur. Deze werd vanaf het einde van de vijftiende eeuw meestal Achter de Vest genoemd. Deze naam omvatte ook een aantal stegen van hier naar de Visserstraat en de Havermarkt (zie verder onder Potkanstraat, Enge Steeg en Steeg achter de Vismarkt). Deze steeg was misschien een relict van een ouder dijklichaam dat inmiddels onder dikke ophogingslagen was verdwenen.
De rivier bracht allerlei economische activiteiten met zich mee. In de stadsmuur moeten poorten en trappen naar het water aanwezig zijn geweest. De evolutie van een dijklichaam naar een weg achter de muur is daarom aannemelijk. De poorten waren in de stadsmuur stonden waarschijnlijk in relatie tot de stegen.
Ook bij de Vismarkt vonden havenactiviteiten plaats. Daar was een soort havenhoofd.

Nieuwstraten

Na de stadsbrand van 1490 tot aan de Beeldenstorm van 1566 is in Breda een groot aantal nieuwe straten aangelegd, de zogenaamde nieuwstraten. Doel hiervan was waarschijnlijk het verbeteren van de verkeersstructuur (Nieuwstraat, Kraanstraat, Sint Annastraat, Halstraat) en het creëren van marktpleinen (Nieuwe Korenmarkt of Havermarkt en Nieuwe Vismarkt). Bij enkele straten was het uitdrukkelijk de bedoeling bouwgrond te ontsluiten (Cingelstraat, Begijnhof, Keizerstraat en Nonnenveld).

De Nieuwe Kaai later de Oude Kaai

De stadsmuren werden gesloopt in 1537 en 1538. Volgens Van Goor werd in 1552 een nieuwe kade gemetseld die in 1563 gereedkwam. Of in de tussentijd de gesloopte stadsmuur als kademuur werd gebruikt is niet bekend maar wel aanemelijk.
Volgens Kappelhof werd vooral in de jaren 1561-1564 druk gewerkt aan deze kade. Hij werd buiten de oude stadsmuren gemetseld, waardoor voor de huizen een brede straat ontstond.
De historicus Jac. van Hooydonk heeft veel materiaal verzameld over de huizen in het middeleeuwse Breda. Volgens hem komt de straatnaam ‘Nyeuwe Kaeye’ of Nieuwe Kaai al voor het eerst voor in 1566. Deze straatnaam wordt nog genoemd in 1577, maar al in 1572 slijt de straatnaam af tot ‘Kaeye’, Kaai zonder meer.
Na de aanleg van de Prinsenkade in 1613 werd de haven ook wel de Oude Kaai genoemd. In 1644 komt de Haven voor als Havenkant. Deze naam was in de volksmond nog in gebruik in 1836. Van Goor noemt de straat in 1744 de Haven of Oude Kaai. Op de straatnaambordjes van 1812 stond echter alleen de naam Haven en sindsdien is dit de enige officiële naam.

In 2005 werd de kademuur aan de stadszijde blootgelegd. De muur heeft verschillende bouwfasen en werd doorsneden door diverse riolen.

Luie Hoek en Mosseltrap

Een punt bij de Tolbrug werd in het begin van de twintigste eeuw de Luie Hoek genoemd, omdat de havenarbeiders daar, wachtend op werk, balie stonden te kluiven.
Aan de Haven waren, voor de demping, verschillende trappen naar het water. Slechts één daarvan had een naam. De Mosseltrap lag vlak bij het Spanjaardsgat. De naam komt al voor in 1805 en werd in 1905 nog gebruikt. Blijkbaar werden hier de mosselen gelost. Voor de Hoge Brug en de Tolbrug zie aldaar.

Literatuur

Walter van de Calseyde, Havenboek, Over het ontstaan van Breda en de terugkeer van zijn bron (Breda, 2007).
Wim Hupperetz, Het geheugen van een straat, achthonderd jaar wonen in de Visserstraat te Breda (Utrecht, 2004).
Ton Kappelhof, ‘Van kasseien en kanalen’, in Jaarboek de Oranjeboom LVI (2003).
Hans de Kievith en Gerard Otten, ‘”De stads oude wallen”, Archeologisch onderzoek en archiefonderzoek naar de middeleeuwse stadsverdediging vullen elkaar aan’, in nummer 14, voorjaar 2010, en in nummer 17, zomer 2011.
Gerard Otten, De straten van Breda (Breda, 1988).

Meer over...

Gerelateerd nieuws

Deel dit artikel

Nieuwsbrief

Ook interessant

De Haven gaat weer open

2007

De wens om de in 1964 dichtgeworpen Haven weer open te maken leefde al in de jaren tachtig

Architect Pieter Huysers

1830

Pieter Huysers (Breda, 1781-1848) was een toonaangevende architect in en om Breda aan het

Opgraving Haven/Nieuweweg 2005

1300 tot heden

Tijdens een archeologische begeleiding bij de aanleg van een

Pièrre Kartner

1935 tot 2022

Een wereldwijd bekende Bredanaar is Pierre Kartner ofwel Vader Abraham. Petrus Antonius Laurentius Kartner werd geboren op het station van Elst, als zoon van de stationschef, in 1935. In 1939 kwam zijn familie in Breda te wonen. Hij is een Nederlandse zanger, componist en producer van amusementsliedjes. Hij is ook de man achter het succes van talloze artiesten in het levensliedgenre.

Vismarktstraat (Centrum)

1100 tot heden

Op de Vismarktstraat werd de vis verkocht.

'Enge Steeg' (Centrum)

1400 tot heden

De binnenstad van Breda wordt doorschoten met oude stegen.

'Vismarkt' (Centrum)

1490 tot heden

De naam Vismarkt is geen officiële straatnaam.

Hoge Brug (Centrum)

1550 tot heden

De nieuwe Hoge Brug is gebouwd in 2006-2007 met de nieuwe Haven.

Opgraving Tolbrugpoort 1979

1300 tot 1550

Tijdens een waarneming van de Archeologische Werkgroep Breda werd op

Waarneming Haven / Stadsmuur 1953

1330 tot 1560

In 1953 werd bij een vernieuwing van het hoofdriool op de Haven de

Opgraving Visserstraat 7 1992

1175 tot 1977

Gedurende de zomer en herfst van 1992 kon aan de westzijde van de Visserstraat een perceel...

Opgraving Haven 20 1991

1600 tot 1800

Nadat in het voorjaar van 1991de bebouwing gelegen aan de achterzijde van Haven 20 gesloop...

Straatnamen Breda Centrum

1125 tot heden

Praktisch alle straatnamen in de binnenstad van Breda zijn uiteraard ontstaan in de volksmond. Kunstmatig gegeven straatnamen zijn hier zeldzaam. Ná 1870 worden straatnamen gegeven door de gemeenteraad, later het College van Burgemeester en Wethouders. Gedeeltelijk zijn deze namen nog in de oude traditie: Nieuwe Ginnekenstraat, Stationsplein of Vierwindenstraat. Typisch ‘moderne’ straatnamen in de binnenstad zijn Willem Merkxtuin, Barones en T’ Sas

Prinsenkade (Centrum)

1613 tot heden

Sinds de heropening van de Haven ligt de Prinsenkade weer aan het water. In augustus 2015 is langs de Prinsenkade een steiger aangelegd voor recreatieve scheepvaart. In juli 2014 al is langs de Nieuwe Prinsenkade een steiger aangelegd voor passanten.

Graaf Hendrik III-laan (Boeimeer)

1937 tot heden

Sommige, royaal in het groen aangelegde wegen in Breda kunnen we

Potkanstraat (Centrum)

1400 tot heden

De Potkanstraat loopt van de Havermarkt naar de Haven. Het stegenpatroon tussen de Havermarkt – Visserstraat en de Haven bestaat uit, van noord naar zuid, de Steeg achter de Vismarkt, de Enge Steeg, de Potkanstraat of Wijde Steeg en nog een Enge Steeg, ook wel de Steeg van Adriaen Schoyt genoemd.