Valkenberg (Centrum)

Gebieden
1350 tot heden
Str248 valkenberg low Str248 valkenberg low

De ingang van het Valkenberg aan de Catharinastraat, rond 1920-1930. (Beeldcollectie Stadsarchief Breda)

Dit mooiste van alle Bredase stadsparken wordt altijd hét Valkenberg genoemd in plaats van de Valkenberg. Volgens Hallema hangt deze naam samen met de valkenjacht, de jacht op vogels met behulp van afgerichte valken, een sport die door de Bredase Nassaus blijkbaar graag bedreven werd. De kooi of kooien, waarin deze valken waren ondergebracht, werden meestal het valkenhuis genoemd. Een ander woord hiervoor was ‘valcberch’. De gehele hof of tuin, waarin deze valkberg gelegen was, kreeg langzamerhand deze naam.

Huis Valkenberg

De heer van Breda beschikte over meerdere residenties. In de eerste plaats was er natuurlijk de burcht, later het kasteel genoemd. In de tweede plaats had hij de Herberg van de Heer aan de noordzijde van de Reigerstraat. In de derde plaats beschikte hij over het Huis Valkenberg aan de noordzijde van de Katerstraat of Catharinastraat. Het Huis Valkenberg stond binnen de stadsmuur, aan de noordzijde van de Katerstraat of Catharinastraat. Het was in feite eenzelfde soort huis als de Herberg van de Heer aan de Reigerstraat. Het was een groot complex met een grote zaal, visvijver en bijgebouwen. Het gebouw staat afgebeeld op het bekende schilderij van Breda van rond 1520, dat enkele jaren geleden weer tevoorschijn gekomen is. Het huis duikt voor het eerst op in de rentmeestersrekening van 1394, toen de jonkvrouwe van de Leck, Johanna van Polanen dus, vrouwe was van Breda. Het werd regelmatig gebruikt als weduwehuis, waar de weduwe van de vorige heer haar verblijf kon houden, terwijl de nieuwe heer op het kasteel resideerde. Huize Valkenberg was goed genoeg om hier hoog bezoek te huisvesten. Keizer Maximiliaan verbleef hier in 1516 of 1517.

Een renaissancetuin

In 1507 begon graaf Hendrik III het Valkenberg te vergroten en te verfraaien. In 1531 werd het hoofdgebouw van het Valkenberg gesloopt. Een gedeelte van de bijgebouwen werd bij het Begijnhof getrokken. Graaf Hendrik III was van plan om hier een hof en boomgaard aan te leggen. Er werd in 1531 ook al druk gewerkt aan de nieuwe stadswallen ten noorden van het Valkenberg. De oude stadsmuur werd gesloopt en hierdoor kon de oppervlakte van de hof van Valkenberg enorm worden vergroot. In 1535 werd er plotseling toch besloten het Begijnhof aan het Kasteelplein af te breken en te verplaatsen naar het oostelijk gedeelte van het Valkenberg bij de Wendelinuskapel. In 1537 werd een tuin aangelegd in renaissance vormen, verdeeld in rechthoekige vakken. Hierin werd ook het grondgebied van het oude Huis Valkenberg opgenomen, vandaar dat deze tuin, of dit park, eveneens het Valkenberg heet.

Een Engels landschapspark

In 1881 werd het Valkenberg door het Rijk overgedragen aan de gemeente. Het park werd vergroot en in 1887 opnieuw ingericht door de Leuvense tuinarchitect Lieven Rosseels. Toen er in 1976 een fietspad aangelegd zou worden door het Valkenberg werd hier tegen in gebracht dat ‘de koningin het Valkenberg aan de gemeente geschonken had op voorwaarde dat het een wandelpark zou worden’ en dat er dus niet gefietst zou mogen worden. Het park is dus overgedragen door het Rijk en in de transportakte wordt niets gezegd over wandelen of fietsen.

Nassaumonument

In de as van de Willemstraat staat, aan de noordzijde van het Valkenberg, het Baroniemonument. Dit werd onthuld op 3 juli 1905 door koningin Wilhelmina ter herdenking van het vijfhonderdjarig bestaan van het Huis van Oranje-Nassau als heren en baronnen van Breda. Het huwelijk tussen Johanna van Polanen, erfdochter van Breda en graaf Engelbrecht van Nassau werd gesloten in 1403. Op 24 augustus 1404 hield het echtpaar zijn intocht in Breda. Dit monument is een goed voorbeeld van ‘invention of tradition’. In de negentiende eeuw ontwikkelde Breda zich tot een grotere stad met uitgestrekte buitenwijken. Het toerisme kwam op en de stad moest zichzelf promoten. De vestingwerken werden gesloopt en het Plan van Uitleg van Van Gendt werd aangelegd. Met de oprichting van het Baroniemonument werd op dit stedenbouwkundig geheel een stempel gezet. Het monument vormt als het ware een bekroning op het werk.

Renovatie in 1991-1993

In 1991-1993 werd het park gerenoveerd naar plannen van de tuinarchitect M. van Gessel. Herstel van de sociale veiligheid, maar ook het behoud van het romantische karakter stonden voorop. De aanleg van het park werd geen letterlijke reconstructie van het ontwerp van Rosseels. De cementen knuppelbrug over de vijver werd hersteld als romantisch element en het Nassaumonument uit 1905 werd gerestaureerd. Op zondag 17 september 1995 werd het park heropend door locoburgemeester wethouder Wim van Dongen.

Archeologisch onderzoek

In 1986 werd centraal in het park één van de stadsmuurtorens opgegraven en tot boven het maaiveld weer opgebouwd. In de periode 1994-1996 werd bij de herinrichting van het park de oude én nieuwe wegcunetten archeologisch onderzocht waarbij de resten van de middeleeuwse stadsgracht en een tweede muurtoren werden aangetroffen. Daarnaast werden er bijgebouwen van huis Valkenberg opgegraven en meer naar het Kasteelplein werd het middeleeuwse Begijnhof en de latere paardenstallen, behorend bij het kasteelcomplex onderzocht. Bij de parkingang aan de Catharinastraat werd in de periode 1987-1994 een groot deel van het hofhuis Merwede of Spanghien archeologisch onderzocht.


Literatuur

Gabriëlle Dragt, Park Valkenberg te Breda (Amstelveen, 1993).
A. Hallema, ‘Historische gegevens betreffende het Bredase stadspark, bijdrage tot de geschiedenis van het Valkenberg, inzonderheid in de 17de en 18de eeuw’, in Jaarboek de Oranjeboom XVIII (1965) en XIX (1966).
C.S. Oldenburger-Ebbers, A.M. Backer en Eric Blok, Gids voor de Nederlandse tuin- en landschapsarchitectuur, deel Zuid : Zeeland - Noord-Brabant – Limburg (Rotterdam, 2000).
Gerard Otten, De straten van Breda (Breda, 1988).
Gerard Otten, ‘Het Baroniemonument en de Baronie van Breda, Een verzonnen traditie’, in Jaarboek de Oranjeboom L (1997).
Erik Peters en Hans de Kievith, ‘Over huis Valkenberg, een stadsmuur en een vijver’, in Jeroen Grosfeld, Pierre van der Pol, Guido van den Eynde, Gerard Otten, Hans de Kievith, Erik Peters en Harold Wessels, ‘… Een thans niet meer bestaand schilderij’, Eerste verkenningen van het schilderij ‘Christus en de Samaritaanse vrouw bij de stad Breda (Breda, 2013).

Deel dit artikel

Nieuwsbrief

Aanmelden

Ook interessant

Idee icoon

Mis je iets? Informatie onjuist? Ideeën?

Mail je reactie
Erfgoedweb is een initiatief van
gemeente Breda
chevron-up Scroll naar boven