Doelstraat of Zwaanstraat (Centrum)

De nieuwe stadsomwalling

In 1531 gaf graaf Hendrik III opdracht voor een nieuwe stadsomwalling, verdedigd door bakstenen blokhuizen en een citadel rond zijn kasteel. Dit zou ingrijpende gevolgen hebben voor de Doelstraat en de Burchtsteeg. In dat jaar legde men de eerste steen voor de nieuwe verdedigingswerken achter de burcht in de beemd. In 1534 werden achter de burcht vier blokhuizen gemetseld en begon men te graven aan de wallen op het Gasthuiseinde. De Burchtsteeg verdween geheel onder de wal en in de nieuwe tuin van Valkenberg. Een restant buiten de wal is nog te herkennen op de plattegrond van David Portius uit 1625.

De Doelstraat ingekort

De achteruitgang van het kasteel verdween en daarmee ook de functie van de Doelstraat. Bovendien werd de tuin van Valkenberg enorm uitgebreid, waarbij de Doelstraat behoorlijk in de weg lag. De straat werd met de helft, misschien wel meer, ingekort.

In 1531 stond er een huis van Joris van Froenhuysen aan de Doelstraat dat in dat jaar eigendom werd van Jasper van Spaengien. Later is dit blijkbaar eigendom geworden van de Nassaus. Het huis in het Valkenberg, het Huis van Pergamont, is in 1550 na de dood van Pergamont in het bezit van graaf Hendrik III gekomen. Wellicht betreft het hier hetzelfde pand. Het Huis Pergamont staat nog aangegeven op het kadastraal minuutplan van 1824. De Doelstraat of Zwaanstraat was toen al fors ingekort. In de archieven van de Nassause Domeinraad bevindt zich nog een eigendomsbewijs voor de graaf van Nassau van een erf in de Doelstraat uit 1538. Achter op staat geschreven dat er eigendomsbewijzen zijn van zekere erven die opgenomen zijn in het perk (park) of warande van mijne genade, Hendrik III dus. Ook dit is een bewijs dat de Doelstraat vér doorgelopen heeft in het latere Valkenberg.

De Doelen verplaatst

Jonker Charles de Heraugiere was de commandant van het beroemde turfschip uit 1590. Als beloning ontving hij het gouverneurschap van de stad Breda. Hij kocht een groot huis aan de Katerstraat 91 (nu Catharinastraat). In 1592 kocht hij tevens van de stad de Schuttersdoelen aan de Doelsteeg. Het Sint Jorisgilde verhuisde naar een nieuwe doelen achter de Ginnekenstraat. Het straatje daar naar toe ging voortaan de Doelstraat heten (nu de Doelsteeg), een verwarrende situatie.

Doelstraat wordt Zwaanstraat

Onze straat kreeg op een gegeven moment de naam Zwaanstraat, naar het hoekhuis aan de Boschstraat, dat de Zwaan heette. Deze naam komt voor het eerst vóór in 1753. Om de verwarring compleet te maken: de Doelstraat aan de Ginnekenstraat heette ook wel de Zwaanstraat. Er waren dus twee Doelstraten, die allebei ook Zwaanstraat heetten. In 1812 werden in Breda straatnaambordjes ingevoerd en is de naam Zwaanstraat definitief.

De laatste restanten verdwenen

De Zwaanstraat was dus in 1531 en later zowat gehalveerd. In 1963 werd de Kennedylaan aangelegd. Wat er nog over was van de Zwaanstraat verdween hierdoor. Er bleef echter nog een naamloos kasseiweggetje liggen dat het Valkenberg in liep. Naast het toenmalige Luxortheater lag ook nog een gedeelte van dit kasseistraatje. Met de sloop van het Luxor in 1987 en de reconstructie van het Valkenberg in 1995 verdwenen ook deze laatste restanten.

Archeologisch onderzoek

In 1988 kon nabij de Boschstraat bebouwing aan beide zijden van de Zwaanstraat worden onderzocht. Ook kon er een doorsnede door het straatje gemaakt worden. De oudste wegverharding stamde uit de veertiende eeuw, dus uit de tijd dat het straatje naar de Stadsdoelen leidde. In dezelfde periode moeten beide zijden van de Zwaanstraat al bebouwd zijn geweest.

Literatuur

Gerard Otten, De straten van Breda (Breda, 1988).