Oorlogen tegen Lodewijk XIV
Willem III nam deel aan verschillende oorlogen tegen de machtige katholieke koning Lodewijk XIV van Frankrijk. We noemen, behalve de Frans-Nederlandse Oorlog (1672-1679) de Negenjarige Oorlog (1688-1697) en de Spaanse Successieoorlog (1701–1713). Veel protestanten riepen hem uit tot een voorvechter van hun geloof.
Prinsenbank in de Grote Kerk, 1663
De Prinsenbank in de Grote Kerk is opgericht in 1663 voor Amalia van Solms. Willem III was op dat moment al baron van Breda, maar nog niet meerderjarig.
Blijde Intrede, 1668
Willem III kwam na zijn meerderjarigheidsverklaring in 1668 hetzelfde jaar nog naar Breda, en wel op 16 november. Op 17 november 1668 deed bij zijn Blijde Intrede. Hiervan werden toen blijkbaar geen oorkonden meer opgemaakt. Hij verbleef regelmatig in Breda om te jagen in de bossen en liet zijn residentie aanpassen aan de eisen van zijn tijd.
Breda als residentiestad
De ontwikkeling van residentiesteden zoals bijvoorbeeld Versailles is echter aan Breda voorbij gegaan. Willem III heeft desondanks stevig zijn stempel gezet op Breda. Hij heeft zich bemoeid met het Kasteel, het Valkenberg, de Grote Toren, de wallen en de bossen rond Breda. We mogen daarom wel spreken van een totaalconcept. De bossen rond Breda werden verder uitgebreid en onderling verbonden door dreven.
Vesting Breda gereconstrueerd, 1682
In 1682 werd in opdracht van Willem III de vesting Breda grondig gereconstrueerd. Aanleiding was het rampjaar 1672, toen de Franse koning Lodewijk XIV de Republiek binnenviel. De vestingwallen werden verbreed en omringd door een groot aantal buitenwerken. De stadspoorten werden ontworpen als Romeinse triomfbogen. Waarschijnlijk is dit gebeurd door de bekende architect Jacob Roman, die in dienst was van de prins. In 1683 werden de wallen met bomen beplant. Een gedeelte van de werken werd voorzien van stenen bekledingsmuren, die nog regelmatig worden teruggevonden bij archeologische opgravingen. Er werden rechte steenwegen aangelegd naar Ginneken en Princenhage, ook beplant met bomen. Deze vesting is nauwelijks meer veranderd tot de sloop in 1869-1881.
Het Kasteel voltooid, 1686
Van 1686 tot 1695 werd het paleis van Hendrik III eindelijk voltooid en werd het Valkenberg gemoderniseerd. Het beeld van Hercules dat hier nu nog staat is een symbool voor de koning-stadhouder, zoals de zon het symbool was voor de Zonnekoning Lodewijk XIV.
Nieuwe spits op de Grote Toren en de Nassauklok, 1694
In 1694 brandde de spits van de Grote Toren af door blikseminslag. Willem III financierde in 1695 een nieuwe luidklok, die daarom ook wel de Nassauklok genoemd wordt. In 1702 werd met zijn hulp de nieuwe spits voltooid.
De Bredaasche Klio van Pieter Nuyts, 1697
Pieter Nuyts, schout van Etten, was een gelegenheidsdichter. De lezer van nu zal zijn gedichten te gekunsteld vinden. Zijn bekendste werk is ‘De Bredaasche Klio’. Dit is een bundel gedichten die nog steeds interessant is, omdat de gedichten gaan over gebeurtenissen en personen rondom de stad Breda in zijn tijd: Willem III, het voltooien van het Kasteel van Breda, het Valkenberg, de Grote Toren en de aanleg van de nieuwe steenwegen naar de Hage (Princenhage) en Ginneken.
Begrafenis, 1702
In 1702 stierf Willem aan longontsteking, als complicatie bij een gebroken sleutelbeen, na een val van zijn paard dat struikelde over een molshoop. Het ongeluk vond plaats op 20 februari bij Hampton Court, vanwaar de koning werd overgebracht naar Kensington Palace. Per ongeluk viel hij in slaap bij een open raam. Hij kreeg koorts en stierf op 19 maart 1702. Het graf van Willem III bevindt zich in Westminster Abbey in Londen. Hij is daarmee één van de weinige Oranjes sinds prins Willem I die niet in de grafkelder van de Oranjes in de Nieuwe Kerk te Delft is bijgezet.
Het ruiterstandbeeld op het Kasteelplein, 1921
In 1900 werd in Den Haag het initiatief genomen om in 1902 (ter gelegenheid van zijn tweehonderdste sterfdag) een standbeeld op te richten voor Willem III. Uiteindelijk kwam het beeld niet in Den Haag, maar in Breda. En het beeld werd niet opgericht in 1902, maar pas in 1921. Het Hoofdcomité voor het oprichten van het standbeeld besliste het monument op te richten in Breda, als de Nassaustad bij uitstek.
Literatuur
Adriaan van Beek, Beelden uit Breda, een kijkverhaal over kunstobjecten in Breda (Breda, 2001).
W.E. van Dam van Isselt, Rede bij de onthulling van het standbeeld van stadhouder prins Willem III, 8 october 1921, op het Kasteelplein te Breda (Schiedam, 1921).
Thomas Ernst van Goor, Beschryving van stadt en lande van Breda (’s-Gravenhage, 1744).
Emerentia van Heuven-van Nes, Anne-Marieke van Schaik en Marieke E. Spliethoff, Monumenten voor Nassau en Oranje (Rotterdam, 2004).
David Jacques en Arend Jan van der Horst, De tuinen van Willem en Mary (Zutphen, 1988).
A.C.M. Kappelhof, ‘De steenweg van Breda naar Princenhage’, in Hage nummer 5.
J.L.M. de Lepper, ‘Een instructie van prins Willem III tegen de katholieken in de Baronie en de gevolgen daarvan voor de Jezuïeten’, in Jaarboek de Oranjeboom XXI (1968).
J.L.M. de Lepper, ‘Deken Verschuren en prins Willem III’, in Jaarboek de Oranjeboom XXV (1972).
D.J. Noordam, Riskante relaties, vijf eeuwen homoseksualiteit in Nederland, 1233-1733 (Hilversum, 1995).
Pieter Nuyts, De Bredaasche Klio, uitdeelende verscheide gedichten, betreffende de stad, het land en de aangehoorigheid van Breda (Amsterdam, 1697).
Gerard Otten, ‘Breda als residentiestad van de Nassaus, Een van de grootste residentiesteden in de Nederlanden in het begin van de zeventiende eeuw’, in ErfgoedBrief Breda nummer 32, maart 2016. https://erfgoed.breda.nl/nieuws/breda-als-residentiestad-van-de-nassaus/
F. Oudschans Dentz, ‘De standbeelden voor den koning-stadhouder Willem III’, in Historia, maandschrift voor geschiedenis en kunstgeschiedenis, 1935, p. 135-142.
Programma der feestelijkheden bij gelegenheid der onthulling van het standbeeld van stadhouder koning Willem III, 8 october 1921 (Breda, 1921).
G.W.C. van Wezel, R. Royaards-ten Holt en P. van Galen, Het paleis van Hendrik III graaf van Nassau te Breda (Zwolle en Zeist, 1999).
G.W.C. van Wezel, De Onze-Lieve-Vrouwekerk en de grafkapel voor Oranje-Nassau te Breda (Zwolle en Zeist, 2003).
