Karnemelkstraat (Centrum)

Gebieden
1500 tot heden
Str229 karnemelkstraat d20120011 Str229 karnemelkstraat d20120011

De Karnemelkstraat is een zeer brede straat tussen de Markendaalseweg en de Ginnekenstraat. De bebouwing maakt een moderne indruk, maar ook deze straat heeft een zeer oude geschiedenis. De straatnaam verwijst zelfs naar een tijd dat deze straat een ‘modderige straat’ was. Dat moet dus heel lang geleden geweest zijn. De straat was laaggelegen, eigenlijk in het dal van de Mark, dus het moet regelmatig een natte boel zijn geweest.

Het Stadserf

De oudste afbeelding van de huidige Karnemelkstraat is het beroemde schilderij van Breda rond 1520. De Karnemelkstraat was toen een erf tussen de Eindpoort (aan het einde van de Eindstraat) en de Waterpoort (aan de Waterstaat). Dit was eigendom van de stad en werd daarom Stadserf genoemd, niet te verwarren met het huidige Stadserf achter het Stadhuis. Het erf werd gebruikt als opslagterrein. Het lag gunstig tussen twee poorten en aan het water van de rivier de Mark en de stadsgracht.

Nieuwstraten

Na de stadsbrand van 1490 tot aan de Beeldenstorm van 1566 is in Breda een groot aantal nieuwe straten aangelegd, de zogenaamde nieuwstraten. Doel hiervan was waarschijnlijk het verbeteren van de verkeersstructuur (Nieuwstraat, Kraanstraat, Sint Annastraat, Halstraat) en het creëren van marktpleinen (Nieuwe Korenmarkt of Havermarkt en Nieuwe Vismarkt). Bij enkele straten was het uitdrukkelijk de bedoeling bouwgrond te ontsluiten (Cingelstraat, Begijnhof, Keizerstraat en Nonnenveld).

In 1536 en daarna werden de stadsmuren afgebroken. Een van de oude stadstorens, de Poedertoren, stond aan de Karnemelkstraat en werd pas in 1703 afgebroken. Hier werd het buskruit bewaard. In 1561 werden de ‘erven daar de stads oude wallen eensdeels te liggen plagen’ opgemeten door meester Peter de Landmeter en werden ze verkocht. De ondergrond van de afgegraven wal werd gedeeltelijk gebruikt voor de aanleg van nieuwe straten. Zo ontstonden de huidige Vlaszak, Oude Vest, Houtmarkt, Karnemelkstraat en Nieuweweg. De breedte van deze straten was meestal twee roeden, dat is ruim tien meter. Ten zuiden van de Karnemelkstraat lag nog steeds het water van de Oude Vest, de voormalige stadsgracht. Dit werd pas gedempt in 1884.

Str229 karnemelkstraat schilderij

Aanzicht op de stadsmuur tussen de Waterpoort (links) en de stadspoedertoren (rechts), achter de muur lag het stadserf, de huidige noordzijde van de Karnemelkstraat (coll. Breda's Museum)

Hout- en Turfmarkt

Meestal werd de huidige Karnemelkstraat aangeduid als tegenover, in de buurt van, achter of bij de Poedertoren. In 1643 wordt van de huidige Karnemelkstraat gesproken als de Turfmarkt. In de zeventiende eeuw werd hier de hout- en turfmarkt gehouden. In 1714 heet het hier de Houtmarkt en in 1744 de Nieuwe Houtmarkt. Het gaat hier dus om brandhout, niet om hout als bouwmateriaal.

Een modderige straat

Pas in 1780 duikt de naam Kerremelkstraat op. In 1812 werden straatnaambordjes aangebracht en hierop prijkte de naam Karnemelkstraat en sindsdien is dit de enige naam. Ook in Ginneken kwam een Karnemelkstraat of Botermelkstraat voor, de huidige Prins Hendrikstraat. Karnemelk zou volgens de toponymist Chr. Buiks een pejoratief kunnen zijn, een aanduiding voor een modderige straat. In de volksmond spreekt men ook wel van ‘de karnemelkse kant’, als een man niet aan de juiste kant loopt naast zijn vrouw. Te vergelijken met de Boterrui te Antwerpen en de Karnemelksbrug te Leiden. Ook in Oost- en West-Vlaanderen komen veel Karnemelkstraten voor. In Breda was waarschijnlijk alleen een smalle strook van de Karnemelkstraat bestraat en lag langs het water, waar dus de hout- en turfkarren stonden, nog een onbestraat gedeelte.

Cityring

In 1963 werd de zuidzijde van de Karnemelkstraat afgebroken en werd de straat onderdeel van de zogenaamde Cityring, een rondweg rond de kleine binnenstad. Al in 1976 werd deze autorondweg weer opgeheven. De nog steeds zeer brede Karnemelkstraat doet sindsdien dienst als centraal busstation voor de binnenstad.

Literatuur

Hans de Kievith en Gerard Otten, ‘”De stads oude wallen”, Archeologisch onderzoek en archiefonderzoek naar de middeleeuwse stadsverdediging vullen elkaar aan’, in ErfgoedBrief Breda nummer 14, voorjaar 2010 en nummer 17, zomer 2011.
Gerard Otten, De straten van Breda (Breda, 1988).

Ook interessant

Idee icoon

Mis je iets? Informatie onjuist? Ideeën?

Mail je reactie
Erfgoedweb is een initiatief van
gemeente Breda
chevron-up Scroll naar boven