Nieuwstraat (Centrum)

Gebieden
1493 tot heden
Str250 nieuwstraat low Str250 nieuwstraat low

Het gedeelte van de Nieuwstraat tussen de Mosselkreek en de Brugstraat (het gedeelte dus dat aanvankelijk als ‘nieuwe straat’ de Nieuwstraat heette) vlak na de Tweede Wereldoorlog. Deze huizen zijn nu allemaal gesloopt. (Beeldcollectie Stadsarchief Breda)

Een straat die de Nieuwstraat heet is meestal een van de oudste straten van een stad. Zo ook de Nieuwstraat in het hart van Breda.

De Steenbrugstraat

Volgens van Hooydonk is de Nieuwstraat in zijn historisch aspect, maar ook ruimtelijk in drie fasen of gedeeltes te verdelen. Het gedeelte tussen de Eindstraat en de Waterstraat is tegelijkertijd met de Waterstraat aangelegd in een haakvormig patroon. Deze straat wordt al genoemd in 1303 onder de naam Steenbrugstraat. Zie ook onder Waterstraat. De straat vanaf de Waterstraat tot aan het knikje bij Huis Assendelft is volgens van Hooydonk aangelegd kort vóór of na 1400, nog steeds onder de naam Steenbrugstraat. De derde fase is het doortrekken van de Nieuwstraat tot aan de kruising met de Brugstraten.

De oorspronkelijke Steenbrugstraat vormde in de middeleeuwen waarschijnlijk de ontsluiting van havenfaciliteiten rond het kruispunt Waterstraat-Markendaalseweg, een laad- en losplaats voor goederen met een stoep of een trap naar het water en eventueel houten kades aan weerszijden. Aan de noordwestzijde van de stad had de Vismarktstraat een zelfde functie. Het verbond de hoofdroute door de stad met het water.

Steenbrug

De naam Steenbrug heeft nogal wat vragen opgeroepen. Het zou de aanduiding geweest kunnen zijn voor inderdaad een stenen brug. Volgens Hans de Kievith van de Gemeente Breda zou deze gelegen moeten hebben ten westen van de huidige Waterstraat. Een stenen brug was natuurlijk in 1303 heel bijzonder. Het zou echter ook een bijzonder vroege verbastering kunnen zijn van een andere naam, bijvoorbeeld een die eindigt op –broek.

Adellijke woningen

De komst van de Nassaus naar Breda trok weer lagere adel aan. Deze lagere adel vestigde zich in Breda om politieke invloed uit te oefenen. Zij bouwden grote huizen, adellijke woningen, hofhuizen of elitewoningen genoemd. Aan de zuidzijde van de Steenbrugstraat verrezen niet minder dan vier van dergelijke grote woningen, waarvan er nog drie bestaan. Het Huis Assendelft heeft nog zijn laatgotische traptorentje met uienspits. Diezelfde elite richtte in de Grote Kerk zijn gedenktekens of epitafen op, bestaande uit een miniatuur sarcofaag en een omlijsting met de naam en het sterfjaar van de overledene, zo ook de familie Assendelft.

Nieuwstraten in Breda

Na de stadsbrand van 1490 tot aan de Beeldenstorm van 1566 zijn in Breda een groot aantal nieuwe straten aangelegd, de zogenaamde nieuwstraten. Doel hiervan was waarschijnlijk het verbeteren van de verkeersstructuur (Nieuwstraat, Kraanstraat, Sint Annastraat, Halstraat) en het creëren van marktpleinen (Nieuwe Korenmarkt of Havermarkt en Nieuwe Vismarkt). Bij enkele straten was het uitdrukkelijk de bedoeling bouwgrond te ontsluiten (Cingelstraat, Begijnhof, Keizerstraat en Nonnenveld).

De aanleg van de Nieuwstraat in 1493

Dé nieuwstraat is uiteraard de huidige Nieuwstraat. De Steenbrugstraat werd in 1492 of kort daarvoor doorgetrokken naar het kruispunt Brugstraat – Visserstraat. In 1495 werd de nieuwe straat bestraat. Er werd "17-last caudzijsteen aangevoerd tot behoef van de Nyeuwer Straete". Door aarde te slechten in de Nieuwstraat moest de straat eerst gelijk gemaakt worden en er moest zand worden aangevoerd (gemend). Het zand kwam uit de Zandbergen, ten zuiden van de stad. Dit nieuwe gedeelte werd uiteraard de Nieuwstraat genoemd en deze naam werd zó sterk in de volksmond verankerd dat hij de oudere naam Steenbrugstraat verdrongen heeft. De twee straatnamen werden nog lang naast elkaar gebruikt, maar sinds het begin van de negentiende eeuw heeft de naam Nieuwstraat het alleenrecht.

Archeologisch onderzoek

Rond de Nieuwstraat heeft in de periode 1994-1996 uitgebreid archeologisch onderzoek plaatsgevonden. Deels door de aanleg van een nieuw hoofdriool, deels door de sloop van bebouwing ten behoeve van de bouw van winkelcentrum de Barones. Aan de zijde van het huidige hotel Nassau vond in de periode 2000-2014 regelmatig onderzoek plaats in en om de voormalige hofhuizen.


Literatuur

Jeroen Grosfeld, Pierre van der Pol, Guido van den Eynde, Gerard Otten, Hans de Kievith, Erik Peters en Harold Wessels, ‘… Een thans niet meer bestaand schilderij’, Eerste verkenningen van het schilderij ‘Christus en de Samaritaanse vrouw bij de stad Breda (Breda, 2013).
J.H. van Hooydonk, ‘De stadsbrand van 1490 in Breda, de stedebouwkundige gevolgen, deel II: stedebouwkundige ingrepen in de oude stadsstructuur’, in Engelbrecht van Nassau, jaargang 1997, nummer 1.
J.H. van Hooydonk, ‘De Nieuwstraat of Steenbrugstrate’, in Engelbrecht van Nassau, jaargang 1998, nummer 1.
Wim Hupperetz, Het geheugen van een straat, achthonderd jaar wonen in de Visserstraat te Breda (Utrecht, 2004).
Hans de Kievith, ‘Steen en water, verwarring rond een waterpoort en een stenen brug’, in Jeroen Grosfeld, Pierre van der Pol, Guido van den Eynde, Gerard Otten, Hans de Kievith, Erik Peters en
Hans de Kievith, ‘”Lastige straten”’ (2014) op https://erfgoed.breda.nl/downloads/
Harold Wessels, ‘… Een thans niet meer bestaand schilderij’, Eerste verkenningen van het schilderij ‘Christus en de Samaritaanse vrouw bij de stad Breda (Breda, 2013).
Gerard Otten, De straten van Breda (Breda, 1988).

Deel dit artikel

Nieuwsbrief

Aanmelden

Ook interessant

Idee icoon

Mis je iets? Informatie onjuist? Ideeën?

Mail je reactie
Erfgoedweb is een initiatief van
gemeente Breda
chevron-up Scroll naar boven