Ginneken (gehucht)

Voordat Ginneken een uiterst "playsant" dorp werd had het al eeuwenlang een geschiedenis als een klein gehuchtje met een kerk vlak bij de Mark. De eerste naamsvermelding is uit 1248 maar tot op dit moment kan de naam Ginneken niet goed verklaard worden. Het lijkt wel een bijzonder oude naam te zijn, veel ouder dan de eerste vermeldingen. In 1328 kreeg de nederzetting z’n eigen bestuur.

Op de kaart van het Mastbos uit 1621 staat de Ginnekenmarkt met de huizen daaraan en de kerk aangegeven. Veel groter was deze nederzetting toen niet. Heel wat gehuchten in de latere gemeente Ginneken waren beduidend groter. Het pleintje ligt aan de oude noord-zuidweg van Breda naar Hoogstraten en verder. Vooral na 1850 is Ginneken naar alle kanten uitgegroeid en uiteindelijk vergroeide het geheel met de stad Breda.

Ginneken-dorp bestond dus uit een driehoekig pleintje met bomen en pomp, met daaraan liggende huizen en boerderijen. Aan de westhoek staat de oude St.-Laurentius parochiekerk,de huidige Nederlands Hervormde kerk. De pastorie lag niet bij de kerk maar zo’n 250 meter noordoostelijker aan de huidige Viandenlaan. Deze, in de jaren ’60 afgebroken villa, was omgracht en had een 16e eeuwse oorsprong. In 2008 en 2012 zijn grote delen opgegraven voorafgaand aan de bouw van de Laurentius basisschool.

Veel van de kennis van de oudste geschiedenis van het Ginneken ontlenen we aan de parochiegeschiedenis. Zo is bekend dat vanuit de middeleeuwse moederparochie Gilze enige nieuwe kerken werden gesticht, onder andere in Ginneken. Het eerste kerkje zou in de tweede helft van de twaalfde eeuw gebouwd zijn. Deze dochterkerk werd aanvankelijk vanuit Gilze bediend. De oudste vermelding van deze kerk is van 1261. Aangenomen wordt dat dit kerkje gestaan heeft op dezelfde plaats als het huidige kerkgebouw aan de Duivelsbruglaan. Het lijkt erop dat deze kerk tussen een aantal verspreid staande boerderijen is gesticht.

Tussen de Ginnekenmarkt en de huidige Koningin Emmalaan liep een oude doorgaande weg tussen Antwerpen en Den Bosch. Hier werd de Mark overgestoken door een ondiepe plaats, een zogenaamde voorde. De Duivelsbruglaan met z'n Duivelsbrug is dus een latere ontwikkeling die samenhangt met gebeurtenissen in de Tachtigjarige Oorlog.
Ad Jansen gaat er van uit de huidige bocht in de Ginnekenweg ter hoogte van de nieuwe Laurentiuskerk ontstaan is om de boerderijen te ontlasten van een steeds drukker verkeer over de middeleeuwse weg. Van oorsprong liep de weg direct naar en langs de oude kerk. Dus goed beschouwd is dit deel van de Ginnekenweg een (halve) rondweg. ……Door deze omlegging is ook het driehoekige marktpleintje ontstaan.

De Ginnekenakker, in de middeleeuwen een gezamenlijke dorpsakker, lag ten zuidoosten van de Markt, met de kern rond de kruising Bavelselaan – Allerheiligenweg. De oude nederzettingen van Ginneken liggen eigenlijk daaromheen: langs de Ginnekenweg, de Karnemelkstraat (Pr. Hendrikstraat) de Overakker (óver de Ginnekenakker) en de Buistelberg. Deze ontwikkeling is niet toevallig: Op het huidige Schoolakkerplein, midden op de middeleeuwse Ginnekenakker, werden in 2007/8 sporen gevonden van een boerderij en een waterput uit de 11e of 12eeeuw. Deze boerderij lag nog te midden van z'n akkers. Een verbetering van de landbouwmethoden in de 12e en 13e eeuw zorgden ervoor dat grotere akkers konden worden geëxploiteerd. Het werd efficiënter om langs die akkercomplexen te gaan wonen en er niet middenin. Boerderijen klonterden samen en vermoedelijk is de nederzetting Ginneken op deze ontstaan rondom een al bestaande en enigszins eenzame kerk.