Opgraving KMA Huis Van Brecht 1989

Reconstructie van landschap, bewoning en bebouwing

Het landschap

De vaste oever van de Mark liep schuin onder Huis Brecht door. Ten oosten van Huis Van Brecht lag een klein, natuurlijk waterloopje dat met een mooie bocht onder het gebouw doorliep. Ook tijdens de opgraving in de Cingelstraat werd een dergelijk riviertje aangetroffen. Het zijn kleine waterloopjes, typisch voor het lager gelegen deel van een terrein bij de rivier, die zorgden voor de afwatering van de hoger gelegen delen.

Eerste bewoningssporen

Het waterloopje was volledig gevuld met veen en daardoor verland. Uit C14 onderzoek blijkt dat dit omstreeks het jaar 1000 heeft plaats gevonden. Het ontbreken van vondsten wijst op een afwezigheid van bewoning in de onmiddellijke nabijheid. In het veen zijn echter in een pollenmonster wel graankorrels aangetroffen. Dit wijst erop dat deze plek onmiddellijk rond 1000 of daarvoor nog wel bewoond was. Het stroompje lijkt met een brede bocht om het Huis Brecht heen te lopen. Ondanks het ogenschijnlijk natuurlijk karakter roept het strakke, cirkelvormige verloop associaties op met een kunstmatige aanleg.
De oudste sporen die tijdens het onderzoek van Huis van Brecht zijn aangetroffen zijn, wijzen pas op bewoning ter plaatse, 100 tot 150 jaar later. Het karakter van de sporen en vondsten laat voorlopig geen diepgaande conclusie toe. Tijdens de opgraving werden in verschillende werkputten naast en onder het huis bewoningssporen aangetroffen in de vorm van kuilen, paalsporen, greppels, etc. op de oever van de Mark.

Interpretatie van de oudste sporen

Deze bewoningssporen dateren van vóór de eerste stenen bouwfase en geven aan dat de ontginning van de Markoever reeds in een vroeg stadium van de ontwikkeling van start ging, zonder dat er sprake was van grote ontginningswerken. Het vondstenmateriaal bestaat vooral uit Pingsdorf, Andenne, Paffrath, kogelpotaardewerk, etc. en kan in het begin van de twaalfde eeuw worden gedateerd. Moeilijk is het om deze vroegste sporen historisch te interpreteren. Vast staat dat het terrein niet echt bewoond is geweest, maar waarschijnlijk de rand vormde van een oude nederzetting op de oever van de Mark. Uit later onderzoek in de Cingelstraat, de Visserstraat en de Tolbrugstraat weten we dat in de twaalfde eeuw een langgerekte nederzetting zich op de oever van de Mark heeft uitgestrekt. Hoe deze nederzetting eruit heeft gezien, weten we nog niet. De schaarse historische bronnen uit deze periode vermelden het bestaan van een versterking, een castellum of burcht, die waarschijnlijk ten zuiden of ten westen van het huidige kasteel heeft gelegen. De opgraving bij Huis Brecht ligt juist tussen de militaire en civiele component in.

De oudste fase van Huis van Brecht

Kort na het verdwijnen van de havenstoep werd de eerste fase van Huis van Brecht gebouwd. In deze fase bestond het Huis van Brecht uit een groot rechthoekig gebouw, dat grotendeels samenvalt met de huidige vleugel aan de Cingelstraat. Tegen de noordgevel was een kleine zijvleugel gebouwd, waarschijnlijk in hout op een bakstenen fundering. Van deze zijvleugel werden diverse muurresten gevonden, met bijbehorende leemvloer. Ten noorden van het hoofdgebouw werd precies op de vulling van de havenstoep een groot rechthoekig gebouw aangetroffen. De functie van dit gebouw en de relatie met het hoofdgebouw is (nog) niet duidelijk. Tussen de bebouwing was een waterput aangelegd. De bovengenoemde bouwmassa's worden tot één bouwfase gerekend. Zij hoeven echter niet gelijktijdig gebouwd te zijn. Datering 1325/50 - 1350/1375

Oudste bewoner

De oudst bekende eigenaar en vermoedelijke bewoner van een huis op de plaats van het latere Huis Brecht was de kanunnik Arnold van Meldert, die in 1331 wordt vermeld als eigenaar van een onroerend goed gelegen ten noorden van de Herberg van Thorn. Opmerkelijk want ook de oudste bewoner van de Herberg van Thorn was een kanunnik.

Nieuwe begrenzing van het complex

In een volgende periode verdween - waarschijnlijk door een calamiteit (brand?) de hele noordelijke vleugel. Het lijkt er sterk op dat de oude zaal van de eerste periode van Huis Van Brecht bewaard is gebleven en mogelijk ook de het grote gebouw op het achtererf. Het hoofdcomplex bestond alleen uit een gedeelte van de vleugel aan de Cingelstraat. De rest van het terrein wordt afgesloten door een "tuinmuur" die parallel loopt met de brede sloot uit periode 1. Resten van deze diagonaal over het terrein lopende muur zijn teruggevonden onder de 19e eeuwse hospitaalvleugel en in de keldermuur aan de straatzijde van Huis Van Brecht. Datering van deze periode: 1350/75-1375/1400

Grote nieuwbouw

In de periode 1425 -1475 werd waarschijnlijk in meerdere fasen het complex ''gerestaureerd''. Mogelijk dat tegen de noordvleugel van de zaal langs de Cingelstraat een lange, smalle vleugel werd gebouwd. De bebouwing uit de voorgaande periode op het achtererf bestond waarschijnlijk nog in deze periode. Er zijn namelijk aanwijzingen dat deze bebouwing een verbouwing onderging.

Bouw noordvleugel

In deze fase werd ter plaatse van het zgn. pakhuis een nieuwe vleugel gebouwd, die de noordelijke begrenzing van het complex vormt. Ter plaatse van de vleugel werd het westelijk deel van het terrein opgehoogd. De vleugel heeft een eigen ontwikkeling gekend, die slechts gedeeltelijk aan de rest van het complex gekoppeld kan worden.

Onderkeldering en vernieuwing van de vleugel aan de Cingelstraat

De bestaande dwarsvleugel werd niet onderkelderd. Het oostelijke gedeelte van het complex werd zeer fors opgehoogd. Een deel van de dwarsvleugel wordt volgestort en er een nieuwe begane grond wordt gecreëerd. Elders heeft men het bestaande binnenloopvlak weggegraven om nieuwe kelders te bouwen. Kortom de nieuwe kelders en de oude dichtgestorte ruimte op de begane grond lagen globaal op hetzelfde niveau. Later wordt deze dwarsvleugel verlengd met twee vertrekken en een galerij. Datering 1475-1530

Aanzicht tot rond 1990

In de loop van de zeventiende en achttiende eeuw werd het losstaande gebouw op het achtererf gekoppeld aan de oostelijke dwarsvleugel waardoor het gebouw zijn typische u-vormige aanzien kreeg. Overigens kreeg het gebouw met deze u-vorm door de bebouwing aan de Kraanstraat een gesloten aanblik. Toen de bebouwing aan de Kraanstraat werd gesloopt, tegelijk met de noordelijke vleugel van Huis Van Brecht, kreeg het gebouw zijn huidige vorm.