In 2008 werd besloten om als pilot-project de restanten van huis Valkenberg en het verdwenen klooster achter de Wendelinuskapel (Waalse kerk) op te sporen met grondradar en weerstandsmeting. Deze zogenaamde "niet-destructieve technieken" leken veelbelovend om, zonder daadwerkelijk bodemonderzoek, archeologische sporen te lokaliseren .
Onderzoek naar Huis Valkenberg 2008
Het onderzoeksgebied op de huidige topografie en op het kadastraal minuutplan van 1824. Rechtsboven de veronderstelde ligging van de stadsmuur en stadsgracht.
Het huis Valkenberg is aangelegd in het begin van de 15e eeuw (exact bouwjaar is niet bekend), en is afgebroken in 1531. Het is in gebruik geweest als huis voor de vrouwe van de Heer van Breda zoals Johanna van Polanen en Maria van Loon. Ook is huis Valkenberg ter beschikking gesteld aan belangrijke gasten voor een verblijf in Breda, bijvoorbeeld voor keizer Maximiliaan van Oostenrijk in 1517. Hendrik III van Nassau (en Breda) was een van de belangrijkste adviseurs van Karel V van Spanje en had een familieband met Maximiliaan van Oostenrijk)
Historische bronnen
Op de locatie van hof Valkenberg is uit historische bron bekend welke gebouwen er hebben gestaan. Naast het feitelijke huis zijn dat enkele bijgebouwen: een brouwerij, een hoenderhof, een paardenstal en een bakhuis.
De ingang van het hof Valkenberg lag aan de Catharinastraat tegenover de huidige Annastraat. Daar is sprake van een Valkenbergsteghe en een poortgebouw. Daarnaast moet er vanaf het kasteelterrein een toegang tot het hof zijn geweest. Deze liep ten noorden van het oude Begijnhof waar een smalle strook aanwezig was tussen de stadsmuur en het grondgebied van de Begijnen.
In het huis zelf was in ieder geval een grote zaal aanwezig, blijkt uit een akte over Johanna van Polanen die is opgesteld in de grote zaal.
Links uitleg aan het publiek over de werking van de grondradar met controle van de sporen d.m.v. een grondboring. Rechts een uitsnede van het Bredase stadsaanzicht met daarop huis Valkenberg
Archeologische gegevens
Vanuit archeologisch oogpunt is bekend welke inrichting de omgeving gehad heeft. Het oude begijnhof (gesticht voor 1267) lag in het westen, bij het huidige Kasteelplein/ingang park Valkenberg (de Begijnhofkapel is op het schilderij ook links van huis Valkenberg zichtbaar), de visvijver (wijer/wouwer) van 70 x 12 m is de scheiding tussen Begijnhof en Valkenberg. Bij het archeologisch onderzoek in 1994/1995 zijn aan de westzijde van het hof Valkenberg funderingen van twee kleine gebouwen en een tuinmuur aangetroffen.
De sporen van de stadswal die zijn aangetroffen bij het onderzoek in 1994/195 begrenzen het Valkenberg aan de noordzijde.
De begrenzing van het Valkenberg aan de zuidzijde bestond uit een gracht die in het verlengde lag van de begrenzing van het oude begijnhof, de Begijnengracht. Uit historische bron is bekend dat in 1478 Maria van Loon een deel van park Valkenberg afsplitste voor een klooster van de Grauwe Zusters.
De exacte begrenzing van huis Valkenberg aan de oostzijde is niet bekend. De locatie van de stadswal/stadsmuur loopt aan de noordkant schuin onder het begijnhof door. Bij onderzoek uit 2012 is aan de noordzijde van het bleekveld een gracht aangetroffen. Mogelijk is dit het verlengde van de begijnengracht. Op het zuidelijk deel van het bleekveld en onder/in het begijnhof zijn sporen aangetroffen van het mannenklooster dat Johanna van Polanen hier rond 1440 heeft willen oprichten. Ruimte voor huis Valkenberg is hier dus niet aanwezig. Op het schilderij zit ook een flinke afstand tussen huis Valkenberg en de Wendelinuskapel.
Met behulp van strobalen werden de contouren van huis Valkenberg, met de grondradar opgespoord, zichtbaar gemaakt.
Onderzoek 2008
In 2008 is geprobeerd de locatie van het huis binnen de bekende grenzen van het Hof Valkenberg te achterhalen.Door middel van moderne technieken (geofysisch onderzoek) is het gebied afgezocht met een weerstandsmeter en met grondradar. Bij weerstandsmeting wordt een elektrisch signaal de grond ingestuurd en wordt een verschil gemeten in weerstand tussen de verschillende bodemlagen, mede afhankelijk van de mate van water in de bodemlagen. Een muur heeft een hoge weerstand, een oude grachtvulling bevat meestal veel water, geleidt daardoor goed en heeft dan een lage weerstand.
Bij grondradar worden door radarsignalen uit te zenden en op te vangen doorsneden van de bodem gemaakt en kunnen verschillende bodemlagen herkend worden en ook objecten in die bodemlagen. De kaarten die op deze manier verkregen zijn, zijn vervolgens met grondboringen gecontroleerd. In de boringen kon gekeken worden of er inderdaad sprake was van funderingen of puinresten, of dat er een andere reden was voor de verschillen in signalen.
Na de controleboringen kon worden vastgesteld dat er funderingen en puinresten in de bodem zaten, vermoedelijk van huis Valkenberg. Ook is geprobeerd een plattegrond te maken. Die is niet zo zeker, omdat de plattegrond op basis van niet-gravend onderzoek is gemaakt. Pas na het graven van sleuven/putten zou dit beeld bevestigd/verworpen kunnen worden. Er lijkt echter een rechthoekige bouwmassa zichtbaar te worden.
Met een combinatie van meetgegevens uit het grondradaronderzoek en de weerstandsonderzoek kon de bouwmassa B en C gelokaliseerd worden.
Stadsgezicht 1520
Toen in 2013 het paneel opdook met het aanzien van de stad rond 1520 kon daar eenvoudig huis Valkenberg op gelokaliseerd worden. Dat betekende dat we nu ook bovengronds veel meer weten van het gebouw hoewel er nog discussie is hoe de schilder met het werkelijke aanzicht van de stad is omgegaan.
Deel dit artikel
Nieuwsbrief
Ook interessant
Erfgoedweb is een initiatief van
