Tijdens een proefsleuvenonderzoek in de zomer van 2003 kon op het voorplein van de gemeentelijke bibliotheek voor het eerst gericht onderzoek gedaan worden naar de laatmiddeleeuwse Gevangentoren. Op dat moment waren er vergevorderde plannen om op dit plein een kantoorcomplex te plaatsen.
Opgraving Oude Vest 2003
Het schoonmaken van de fundering van de toren. Links zijn de verbindingsmuren zichtbaar tussen toren en muur.
Opmerkelijke vondst in de Gevangentoren: een complete vijftiende-eeuwse pispot
/
De opgravingsput op de huidige topografie en op het kadastraal minuutplan uit 1824. In grijs de omliggende opgravingen.
De Gevangentoren en stadsmuur
De Gevangentoren maakte onderdeel uit van de laatmiddeleeuwse stadsomwalling maar is pas in 1828 gesloopt. Tot enkele jaren voor de sloop diende de toren nog als gevangenis. Onduidelijk was (en is) de bouwkundige relatie met een naastgelegen stadspoort. Deze poort lag buiten het opgravingsgebied.
Tijdens het onderzoek werden de zware funderingen van de toren en de resten van naastgelegen huisjes aangetroffen. Bij de ontmanteling van de stadmuur en achterliggende wal in de zestiende eeuw was de vrijgekomen grond namelijk uitgegeven voor woningbouw.
Vlak onder het maaiveld werden de funderingen zichtbaar van de zestiende/negentiende-eeuwse bebouwing (links). Rechts het bouwblok rond 1949. De gevangentoren bevond zich onder het meest rechtse gebouw. (Foto rechts: Beeldcollectie Stadsarchief Breda)
Boven de torenfundering werden nog de resten van het negentiende-eeuwse bedrijfsgebouw teruggevonden zoals dat nog tot de jaren vijftig aanwezig was. Doordat er in de proefsleuf maar een gedeelte van de toren was blootgelegd, was de reconstructie en de relatie tussen de stadsmuur en de eventuele poort een moeilijke zaak. Gelukkig is er een opmetingstekening die vlak voor de sloop vervaardigd is. Voorlopig is de gedachte dat ter plaatse van de Gevangentoren de stadsmuur iets vooruitsprong en dat bij de sloop van de stadsmuur in de zestiende eeuw dit vooruitstekende muurgedeelte bij de toren is getrokken.
Opmetingstekening uit 1827 van stadsarchitect Koelewijn de Geus. Aan de rechterzijde van de tekening is de dichtgezette poort zichtbaar. Rechts de funderingen van de Gevangentoren.
De Heren van Breda hadden de zeggenschap over de Gevangentoren. De stad was verantwoordelijk voor de stadsmuur, althans in dit gedeelte van de stad. Misschien ligt daar een verklaring voor de eigenaardige constructie. Daarnaast is het niet zeker of de beide structuren gelijktijdig zijn gebouwd.
Veldtekening met in geel de reconstructie van de Gevangentoren en stadsmuur. De aanzichtstekening van Koelewijn de Geus bevindt zich aan de bovenzijde (=zuidzijde).
Ook interessant
Erfgoedweb is een initiatief van
