Kapelstraat (Prinsenbeek)

Gebieden
1500 tot heden
1047 1047

De ingebruikneming van de herstelde Vredeskapel op 4 mei 1980. Foto: Johan van Gurp, BN De Stem

De Kapelstraat in Prinsenbeek is genoemd naar een kapel die gewijd was aan de Heilige Gertrudis, beschermster tegen de muizen. De kapel stond op de hoek van de Beeksestraat en de Kapelstraat. De Kapelstraat wordt regelmatig genoemd vanaf de zestiende eeuw. De vorm Kappelstraat was blijkbaar in de volksmond de meest courante aanduiding. Na de Tweede Wereldoorlog werd in de Kapelstraat, op de hoek van de Pasquelaan, weer een kapel gebouwd, een Mariakapel dit maal, die in 1980 werd herdoopt tot Vredeskapel.

De kern van de nederzetting

Volgens Karel Leenders was de Beek rond 1500 nog geen compacte nederzetting. Het was een lange sliert boerderijen langs de Groenstraat en de Beeksestraat en enkele zijstraten. Op de hoek van de Kapelstraat stond reeds de Gertrudiskapel. Dit is dus de nucleus, de kern van het latere Beek. In de loop van de tijd vond aan de latere Markt een fijne verdeling van de erven plaats, zodat daar veel huizen en huisjes konden staan. De boerderijen verdwenen naar de randen van de nieuwe nederzetting van de Beek. De concentratie van bebouwing aan de Beekse Markt moeten we waarschijnlijk nhet midden van de zeventiende eeuw plaatsen, zegt Leenders. Op het minuutplan van 1824 is de Beek uitgegroeid tot een tamelijk aaneengesloten lintbebouwing rond de latere Markt. Het einde van de bebouwing aan de noordzijde werd de Staart genoemd en het einde van de bebouwing aan de zuidzijde het Moleneind.

De Sint Gertrudiskapel

De toponymist Chr. Buiks vond een vermelding van der capellen van sinte Gheertruden opdie Beke onder Meerters in 1465. De kapel wordt regelmatig genoemd vanaf 1472. 1514: Huyse omtrent Sinte Gertruden capelle, 1530: In Hambroeck opte Beec, omtrent sinter Gertruydencapelle, 1534: Huysinge aen Sinte Gertruydencapelle, 1668: Bij de Cappel.Er schijnt een oudere Sint Gertrudiskapel geweest te zijn op een eilandje in een vijver op de hoek van de Brielsedreef en de Postbaan.
De feestdag van de Heilige Gertrudis valt op 17 maart. Gertrudis was een dochter van Pepijn van Landen. Ze was abdis van het klooster van Nijvel, waar ze op de leeftijd van 33 jaar overleed. Gertrudis heeft enkele karakteristieke symbolen van de Germaanse godinnen Freya en Holda overgenomen, namelijk een beschermende functie tegen knaagdieren. Op de meeste afbeeldingen is ze daarom te zien met muizen. In België zijn diverse bedevaartplaatsen waar zij aangeroepen wordt, onder andere te Landen, Nijvel, Vorst en Tervuren.
Blijkbaar mocht er bij de Beekse kapel ook begraven worden, er lag een kerkhof. Buiks vond vermeldingen uit 1635: Een hofstede op de Beke by de Cappelle, oostwaerts de Beeksche strate, suytwaerts aent kerckhoff der voors. Cappelle en in 1674: De Cappelstrate ende het kerckhoff.
In 1796 werd Beek een aparte parochie met een eigen kerk. Deze stond aan de huidige Markt. In 1836 is de Sint Gertrudiskapel afgebroken. Sinds de Tachtigjarige Oorlog was het gebouw al geen kapel meer, maar een school.

Str026b kapelstraat
De Sint Gertrudiskapel op de beek in de tweede helft van de achttiende eeuw. Op de voorgrond en rechts van de kapel de Beeksestraat, voor de kapel links de Kapelstraat. Tekening: J. Nutges. (Beeldbank Stadsarchief Breda)

De Kapelstraat

De Kapelstraat wordt volgens Buiks regelmatig genoemd vanaf 1548. In 1548: De Capelstrate en in 1642: de Cappelstraet. De vorm Kappelstraat was blijkbaar in de volksmond de meest courante vorm. Buiks vermeldt één maal een Ste. Geertruijdenstraetken, in 1606. Waarschijnlijk is deze identiek met de Kapelstraat. Op het minuutplan van het kadaster van Princenhage van 1824 wordt de straat het Kappel Straatje genoemd en in de legger van openbare wegen van Princenhage (een register van openbare wegen) van 1878 het Kapelstraatje.
Bij besluit van de gemeenteraad van Princenhage van 22 augustus 1933 kregen enkele straten in de kom van de Beek officiële straatnamen. De huizen bleven echter genummerd per wijk. De naam Kapelstraat werd bij deze gelegenheid bevestigd. In 1942 werden de huizen in Wijk A, de kom van de Beek, per straat genummerd. Op 3 augustus 1949 besloot de gemeenteraad van Beek (N.B.) de nummering per wijk in de gehele gemeente te vervangen door een nummering per straat. Op 1 juli 1951 werden de nieuwe plaatsnaam en gemeentenaam Prinsenbeek, de nieuwe straatnamen en de nieuwe huisnummers in één keer ingevoerd. De naam Kapelstraat werd bij deze gelegenheid nogmaals bevestigd.

De Vredeskapel

Na de Tweede Wereldoorlog werd in de Kapelstraat, op de hoek van de Pasquelaan, weer een kapel gebouwd. Op 30 oktober 1944 werd Beek bevrijd door soldaten van de Eerste Poolse Pantserdivisie. Bij het Nieuw Veer woedde eind oktober 1944 gedurende drie dagen een hevige slag en de Beek behoorde ongeveer acht dagen tot het strijdgebied. Zie ook onder Nieuwveerweg. De bevolking van de Beek beloofde aan de Heilige Maria een kapel te bouwen als men van oorlogsgeweld- en schade verschoond mocht blijven. Burgemeester Baetens droeg het idee aan om de oude Mariakapel van Gageldonk, toen nog gemeente Prinsenbeek, te laten restaureren en hiervoor te bestemmen. Deze kapel was al lange tijd buiten gebruik. Het lukte echter niet om hiervoor voldoende belangstelling te kweken bij de Bekenaren. In de Kapelstraat werd vervolgens een Mariakapel gebouwd die op 24 mei 1953 werd ingezegend. In de kapel hangt een marmeren plaquette met de tekst: ‘In de Tweede Wereldoorlog bleef Prinsenbeek voor grote rampen gespaard. Uit dankbaarheid werd door de gemeenschap deze kapel gebouwd. Met eerbied gedenken wij allen die in de strijd voor de vrijheid het offer gaven van hun leven.’
In de jaren zestig begon de grote leegloop van de katholieke kerk en ook de Mariakapel ondervond daarvan de negatieve gevolgen. De gemeente Prinsenbeek nam daarom de kapel over en herdoopte hem tot Vredeskapel. Bij de dodenherdenking van 4 mei 1980 werd hij officieel in gebruik genomen. Elk jaar op 4 mei vindt op deze plaats de dodenherdenking plaats. In de kapel hangt een marmeren plaquette met daarop het logo van de Eerste Poolse Pantserdivisie en de namen van de Polen die in Prinsenbeek gesneuveld zijn van 31 oktober tot en met 2 november 1944.

Literatuur

Chr. Buiks, Veldnamen in de voormalige gemeente Princenhage (Breda, nog uit te geven).
Herman Dirven, ‘175 jaar parochie van Onze Lieve Vrouwe Hemelvaart te Prinsenbeek’, in Hage nummer 2, oktober 1971.
H.J. Dirven, De geschiedenis van de parochie Maria ten Hemelopneming te Prinsenbeek (Prinsenbeek, 1979).
Herman Dirven, Parochie Onze Lieve Vrouw ten Hemelopneming te Prinsenbeek (Prinsenbeek, 1996).
Karel Leenders, ‘De ontwikkeling van Prinsenbeek’, in Hage nummer 24, december 1978.
Hans Luiken, Oorlog op de Beek, Prinsenbeek 1940-1944 (Prinsenbeek, 1994).

Deel dit artikel

Nieuwsbrief

Aanmelden

Ook interessant

Idee icoon

Mis je iets? Informatie onjuist? Ideeën?

Mail je reactie
Erfgoedweb is een initiatief van
gemeente Breda
chevron-up Scroll naar boven