Heuvelstraat (Princenhage)

Gebieden
1500 tot heden
1226 1226

De nieuw aangelegde Heuvelstraat in Princenhage in 1931. (Beeldcollectie Stadsarchief Breda)

Aanvankelijk was de Heuvelstraat een smal en kronkelig straatje dat een kortere verbinding vormde tussen de Haagweg en de Mastbosstraat. In 1930 werd de brede en rechte Heuvelstraat aangelegd zoals we die nu kennen. Een gedeelte van het oude Heuvelstraatje was aan twee kanten reeds bebouwd en te kronkelig en te smal om te worden opgenomen in het nieuwe tracé. Dit is de huidige Postillonstraat.

Hovelstraat en Heuvelstraatje

De toponymist Chr. Buiks vond verschillende oude vermeldingen van de Heuvelstraat vanaf 1514. De naam Hovelstrate, Hoevelstrate of Hovelstratie komt ook vaak voor, vanaf 1514 tot en met 1739. Blijkbaar sprak men de naam Heuvelstraat aanvankelijk uit als Hovelstraat. De oudste vermelding van de naam Heuvelstraat is uit 1652: de Heuvelstrate. Heuvelstraatje komt ook vaak voor: Heuvelstraetken (1599), Heuvelstraetken (1663), Heuvelstraetjen (1708) en Heuvelstraatje (1784). Aan de omschrijvingen te zien kan de Heuvelstraat ook wel de naam geweest zijn van de huidige Flierstraat. Ook deze straat is zeer oud en loopt eveneens door of langs de Heuvel. In de legger (een registratie) van openbare wegen van Princenhage van 1878 heet de Heuvelstraat het Postiljonstraatje. Zie verder onder Postillonstraat.

De Heuvel

De streeknaam of gebiedsnaam Heuvel komt volgens Buiks al voor in 1425, een respectabele ouderdom. De naam wordt ook vaak gespeld als Hovel. Heuvel was een gebied ten oosten en zuidoosten van de kom van het dorp Princenhage. Het gedeelte van het huidige Heuvelkwartier ten zuiden van de Flierstraat werd voorheen aangeduid als Eindhoven.
Heuvel als benaming van een gehucht komt volgens Buiks ook voor in Dongen, Essen, Loenhout en nog achttien dorpen in Noord-Brabant. In de baronie van Breda staat heuvel meestal voor het (kunstmatig verhoogde) centrum van een dorp, bijvoorbeeld te Oosterhout, Ulvenhout, Alphen en Den Hout. De naam Heuvel komt ook veel voor als grenspunt, bijvoorbeeld te Zundert.
Het gehucht Heuvel te Princenhage ligt op een halve kilometer van het dorpscentrum. Het duidt hier dus geen dorpsplein aan (tenzij we veronderstellen dat het centrum van het dorp ooit hier lag) en ook geen grenspunt. De hoogte kan ook moeilijk kunstmatig tot stand zijn gekomen. We moeten dus besluiten, zegt Buiks, dat Heuvel hier een natuurlijke hoogte in het landschap is. Inderdaad lagen er tussen het gehucht en het dorp Princenhage enkele hoge zandkoppen, die zeker vanuit het dal van de Bieloop en de Weerijs behoorlijk opgevallen zullen zijn.

STR058 B Heuvelstraat 19891314
De obelisk ter herdenking van de inhuldiging (kroning) van koningin Wilhelmina op het plantsoen in de Heuvelstraat, niet lang na de overbrenging in 1930. (Beeldcollectie Stadsarchief Breda)

Uitbreidingsplan Schaap

In 1928 stelde de gemeente Princenhage een nieuw uitbreidingsplan vast. Het plan was ontworpen door de stedenbouwkundige W.F.C. Schaap uit Arnhem. Willem Frederik Carel Schaap (1870-1933) was eigenlijk bouwkundig en civiel ingenieur. Hij was een groot pleitbezorger van esthetische stedenbouw. Daarbij liet hij zich inspireren door de ideeën van Camillo Sitte. In 1920 richtte hij het Ingenieurs- en Architectenbureau Schaap op. Het bureau ontwierp in de jaren twintig uitbreidingsplannen voor veel gemeenten in Zuid- en Oost-Nederland, onder andere dus een gemeenschappelijk uitbreidingsplan voor Breda, Ginneken, Princenhage en Teteringen.
In 1930 werd de aanleg van de nieuwe Heuvelstraat door Burgemeester en Wethouders van Princenhage aanbesteed. De tekeningen voor de nieuwe straat waren vervaardigd door de gemeenteopzichter van Princenhage, A. van Hulten.

De obelisk

Een belangrijk onderdeel van de nieuwe aanleg was het Heuvelplantsoen. Het doorgaande verkeer van Breda naar Antwerpen zou gebruik gaan maken van de Heuvelstraat en Princenhage liet zich hier van zijn beste kant zien. In 1898 was ter gelegenheid van de inhuldiging (‘kroning’) van koningin Wilhelmina op de Haagsemarkt een obelisk onthuld. In 1930 besloot de gemeenteraad van Princenhage op voorstel van Burgemeester en Wethouders met algemene stemmen de gedenknaald te verplaatsen van de Markt naar de Heuvelstraat. Het Heuvelplantsoen heeft nooit officieel een naam gekregen. In 1930 werd het aangeduid als de Heuvel en in 1937 als het park in de Heuvelstraat. Het plantsoen werd diagonaal doorsneden door de Heuvelstraat en bestond dus in feite uit twee plantsoenen. De aanleg was oorspronkelijk strak en architectonisch van uiterlijk. De aanleg was geheel gericht op de Heuvelstraat. De obelisk was wat zijn plaatsing betreft ook georiënteerd op het doorgaande verkeer van Breda naar Antwerpen. Het plantsoen werd aan de vier zijden omgeven door een wand van bomen. Later is de beplanting sterk versoberd.

Literatuur

Chr. Buiks, Veldnamen in de voormalige gemeente Princenhage (nog uit te geven).
K.A.H.W. Leenders, ‘De nederzettingen van Princenhage’, in Hage, jaargang 1979, nummer 25.
K.A.H.W. Leenders, Cultuurhistorische landschapsinventarisatie gemeente Breda (Breda, 2006). ErfgoedRapport Breda, nummer 1.
Gerard Otten, De straten van Breda (Breda, 1988).

Deel dit artikel

Nieuwsbrief

Aanmelden

Ook interessant

Idee icoon

Mis je iets? Informatie onjuist? Ideeën?

Mail je reactie
Erfgoedweb is een initiatief van
gemeente Breda
chevron-up Scroll naar boven