500 jaar Karnemelkstraat: stadserf en cityring (2)

27-02-2019

Van stadserf naar Nieuwe Houtmarkt

Nadat het noordelijke gedeelte van de huidige Karnemelkstraat in de zeventiende eeuw in onbruik raakte als stadserf werd de strook tussen de stadsgracht en de achtererven van de Waterstraat en Eindstraat aangeduid als " tegenover", "in de buurt van", "achter of bij" de Poedertoren.

19880376 meco foto
Het van oorsprong brede tracé van stadsgracht, bouwblok en straat is vanuit de Houtmarkt gezien nog zichtbaar. Met uiterst links de gevelrij aan de zuidzijde van de stadsgracht en rechtsachter de smalle Karnemelkstraat. Let ook op het al in aanbouw zijnde gebouw van de Raad van Arbeid, linksachter. (foto: Meco foto, collectie Stadsarchief Breda, id, 9880376)


Door afbraak van de stadsmuur werd het vroegere stadserf aantrekkelijk voor marktactiviteiten: direct aan het water en dicht bij de hoofdstraten. De stadsgracht werd hiervoor aanzienlijk versmald.
In 1643 wordt er gesproken van de Turfmarkt. In de zeventiende eeuw werd hier de hout- en turfmarkt gehouden. In 1714 heet het hier de Houtmarkt en in 1744 de Nieuwe Houtmarkt. Het gaat hier dus om brandhout, niet om hout als bouwmateriaal.

GN20100616 low
Chabot H Hans 19610080 low
De zuidzijde van de huidige Karnemelkstraat valt globaal samen de rooilijn van diverse gebouwen die zich achter Ginnekenstraat 10 bevonden (zie minuutplan 1824). Links de Ginnekenbrug over oude stadsgracht in de late 19e eeuw, rechts de bebouwing vóór de sloop in 1963. (Foto: firma Schreurs (v/h Stutz) en Hans Chabot ,collectie Stadsarchief Breda, id.20100616 en id.1961180)

"Kerremelk"

Pas in 1780 duikt de naam Kerremelkstraat op. In 1812 werden straatnaambordjes aangebracht en hierop prijkte de naam Karnemelkstraat en sindsdien is dit de enige naam. "Kerremelk" (karnemelk) zou in dit geval een negatief imago van het straatoppervlakte aanduiden: nat en modderig.

Aviodrome2016219 low
Een luchtfoto uit de jaren '30 met in kleur de panden die hier besproken worden. Rechts het net opgeleverde pand van Biermans IJzerwaren. Links hiervan Karnemelkstraat 9. Rechts hiervan is de Poedertoren aangetroffen.Geheel links het pand Karnemelkstraat 11. De middeleeuwse gracht bevindt zich deels onder deze panden en deels onder de achtererven. (Foto: Aviodrome, id.16219)

"Eene plaisante ende bequaame woonhuijsinge"

In 1704 bouwt Leonaardt van Erffrenten, borger capiteyn en cooperatieve brouwer, "een plaisante en bequaame woonhuijsinge op de erve alwaer den poeder thooren ontrent de Houd marckt alhier". De poedertoren was dus inmiddels afgebroken en de erven langs de gracht kwamen geleidelijk beschikbaar voor grote woonhuizen voor de gegoede burgers en natuurlijk voor de in Breda gelegerde officieren. Tot aan de sloop in 1963 van de gehele zuidwand van de "smalle" Karnemelkstraat had dit pand het huisnummer 9. In tegenstelling tot nummer 11 is het monumentale karakter van dit pand niet gedocumenteerd.

Schreurs 19600177 low
065121 RCE
Links Karnemelkstraat 9 in 1960, rechts nummer 11 tijdens de sloop in 1963 (foto: firma Schreurs (v/h Stutz) colectie Stadsarchief Breda id 19600177 en Beeldbank RCE, id.065121RCE)

In 1960 doet stadsarchivaris Brekelmans een verzoek aan de dienst Gemeentewerken om een krediet èn inzet van enkele arbeiders voor onderzoek naar de "merkwaardige kelders" van Karnemelkstraat 11. Dat wordt niet toegekend omdat de keuze valt op het opgraven van de Eind- of Lombardpoort onder Ginnekenstraat 2 (pand Biermans). Wel wordt het pand nr. 11 globaal ingemeten en gefotografeerd door de Rijksdienst voor Monumentenzorg. Bij de sloop was uiteindelijk te zien hoe monumentaal de kelders met hun kruisribgewelven geweest moeten zijn.

19630283 low
Rijksdienst 19630300 low
Links de sloop van Karnemelkstraat 11, rechts één van de gewelfkelders vóór de sloop. (foto's Hans Chabot, collectie Stadsarchief Breda, id.19630283 en Beeldbank RCE, id.19630300)


Brekelmans ging er bij zijn verzoek vanuit dat hij naast of onder Karnemelkstraat 11 de funderingen of zelfs de kelder van de Stadspoedertoren zou kunnen lokaliseren. Er werden bij de sloop inderdaad zware funderingen aangetroffen (zie foto's in voorgaand artikel).Deze behoorden vermoedelijk bij een muurtoren die zich tussen de Poedertoren en de Waterpoort bevond. In werkelijkheid werd de fundering van de Stadspoedertoren aangetroffen bij de sloop van Karnemelkstraat 9. Daarvan is wel een opmeting bekend, maar geen foto's.

Karnemelk201824 low new
De ligging van de besproken panden op het kadastraal minuutplan van 1824, in combinatie met de ligging van de stadsmuur en muurtorens. De Poedertoren ligt rechts van nummer 9. Een al in 1536 gesloopte toren naast nummer 11. Deze laatste toren is ook zichtbaar op het in 2012 ontdekte stadsaanzicht van Breda.

Cityring

Het doel van de sloop was dus de verbreding van de Markendaalseweg ten behoeve van de aanleg van een cityring rond de gehele historische binnenstad. Zo zijn ook de straatjes Beijerd en Vlaszak verdwenen. Het rampzalige idee voor een ringweg, dus over het Kasteelplein en door het Valkenberg en Begijnhof is niet lang voor de daadwerkelijk geplande uitvoer in de prullenbak verdwenen.

Ook interessant

Idee icoon

Mis je iets? Informatie onjuist? Ideeën?

Mail je reactie
Erfgoedweb is een initiatief van
gemeente Breda
chevron-up Scroll naar boven