De Spinolaschans bestaat niet...

Natuurlijk bestaat 'ie wel, maar de naam...daar is toch wel wat mee aan de hand.
Voor de geschiedenis van deze plek moeten we terug naar de laatste IJstijd waarbij er op deze locatie een groot zandduin opwaait. In de middeleeuwen stond deze bekend als de Hartelbergen.

De Hartelbergen als Warande

De Hartelbergen werden in het midden van de vijftiende eeuw door de heer van Breda overgenomen van de abdij Tongerlo. Dat terrein was ongeveer 13 hectare groot. In 1510 vermeldt het overzicht van de Tongerlose pachthoeve dat er 4,5 hectare bouwland was dat niet gebruikt kon worden "om der conynen wille". Een konijnenplaag dus. Maar dat bood kansen om het gebied als "Warande" in te richten. Een adellijk (konijnen-)jachtgebied dus. Uit de rekeningen van de rentmeester van de heer van Breda blijkt overigens dat de Spaanse soldaten tijdens de belegering van 1624/25 alle konijnen opgepeuzeld hebben.

De Hartelbergen als legerkamp

Commandant Baglione, één van de bevelhebbers van het Spaanse leger, kreeg in 1624 van Spinola opdracht op de Hartelbergen een legerkamp in te richten. Na aankomst ter plaatse begon hij echter eigenzinnig met het opwerpen van een wal die het gehele rivierduin zou insluiten. Door de grillige omtrek van het duin kreeg die wal niet de vierkante vorm en de vrij kleine omvang van een klassiek legerkamp zoals bij Teteringen en (Princen-)Hage.
In de noordrand, binnen de omwalling van het duin, liet hij een schans opwerpen en aan de zuidrand verscheen een tweede schans met de Mark in het schootsveld.

Spinolaschans

Na de uittocht van het Staatse garnizoen van Breda in 1625, is de omwalling weggegraven om ”hergebruik” door de vijand te voorkomen. De zuidelijke schans werd daarbij gespaard. De Mark moest namelijk ook na de verovering van Breda als vaarweg tussen Holland en Breda geblokkeerd blijven.
De commandant van het gebied Teteringen, kolonel van Balançon, werd, ongetwijfeld op voordracht van Spinola, tot gouverneur van het Spaanse Breda benoemd. Heeft hij uit erkentelijkheid de tot dan toe naamloze zuidelijke schans de naam Spinola schans gegeven?

De Groote Schans

Nadat Frederik Hendrik in 1637 Breda had heroverd, moest de vaarweg tussen Holland en Breda niet meer worden versperd, maar juist worden opengehouden. Daartoe werden in 1639 verdedigingswerken bij Terheyden aanbesteed. Dat ging om een ‘Groote Schans’ op de Hartelbergen en een ‘Kleine Schans’ bij Terheijden-dorp. De ‘Groote Schans’ werd qua omvang ruim viermaal zo groot als de oude ‘Spinola schans’. Daarvoor werd een deel van de Hartelbergen weggegraven.

Uitsnede uit de kaart van Joan Blaeu uit 1649 met daarop het beleg door Frederik Hendrik in 1637. Duidelijk is de overeenkomst met de 12 jaar eerdere omwalling uit 1624-25. Let op: het noorden is aan de rechterzijde.

Dit verklaart dus de kop van het bericht. De huidige Spinolaschans is dus niet het restant van de ‘Spinolaschans’ uit 1624/25, maar van de ‘Groote Schans’ uit 1639 die in opdracht van Frederik-Hendrik werd aangelegd..
Overigens is er van de oorspronkelijke Hartelbergen niet zoveel meer over. Zo kwamen boeren kwamen in de 18de eeuw hele dagen graven en voerden het zand en de grasplaggen met karren af om uitgegraven turfvelden in de Vuchtpolder mee op te vullen.

Ontleend aan:

• Karel Leenders, Cultuurhistorische landschapsinventarisatie gemeente Breda
• J. Rooze en C. Eimermann, Belegering van Breda door Spinola 1624-1625