Jan van Polanenkade (Centrum)

1622 tot heden

De Jan van Polanenkade aan het einde van de negentiende eeuw. Halverwege links het pakhuis van de Pelmolen, rechts het water van de rivier de Mark. (Beeldcollectie Stadsarchief Breda)

De huidige Jan van Polanenkade is een dwarsstraat van de Markendaalseweg. Water zullen we hier tevergeefs zoeken, de straat is al lang geen kaai meer. De Jan van Polanenkade liep oorspronkelijk van de Tolbrug langs de rivier de Mark tot aan de Oede van Hoornestraat.

Gasthuisvelden

Het Twaalfjarig Bestand was een onderbreking van de Tachtigjarige Oorlog van 1609 tot 1621. In deze periode werden er in Breda heel veel nieuwe straten aangelegd en huizen gebouwd. In 1619 kocht de stad Breda de Gasthuisvelden van het Gasthuis. Dit gebied valt ongeveer samen met de huidige woonwijk de Gampel. Vanaf 1622 werden hier straten aangelegd. De Gasthuisvelden werden het industrieterrein van het zeventiende- en achttiende-eeuwse Breda. Er bevonden zich hier een ververij, een scheepstimmerwerf, een pelmolen en als laatste, sinds 1765, een glasblazerij. De Jan van Polanenkade werd aanvankelijk aangeduid als de Weg naar de Gasthuisvelden.

Jan van Polanen

Op 18 december 1897 besloot de gemeenteraad deze weg de naam te geven van Jan van Polanenkade. Waarschijnlijk hangt dit samen met de invoering van de nieuwe huisnummering per straat in dat jaar.
Jan II van Polanen (ongeveer 1325-1378) was heer van Polanen, van de Lek en van Breda. In 1350 verkocht Jan III van Brabant aan hem de burcht, de stad en het land van Breda. Hij raakte tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten zijn kasteel bij Polanen en de heerlijkheid van de Lek kwijt. Hij was eerst gehuwd met Oda van Hoorne (ook bekend als Oede), daarna met Machteld van Rotselaar, de bastaarddochter van hertog Jan III van Brabant en als laatste met Margaretha van der Lippe. Hij ligt begraven in de Grote Kerk van Breda.
Waarschijnlijk is bij het geven van de straatnaam Jan van Polanenkade een belangrijke rol gespeeld door de gemeentearchivaris dr. J.F. Corstens. Deze was archivaris van 1893 tot en met 1925. Is de kade genoemd naar Jan van Polanen omdat hij (min of meer) in de buurt ligt van het kasteel?

Industriële bebouwing

Langs de Jan van Polanenkade staat een hele rij zeer interessante industriële bebouwing. Op nummer 26 staat een groot oud graanpakhuis. Jacobus van Vechelen liet het bouwen in 1688 bij zijn molen, de Pelmolen. Deze molen is echter al lang verdwenen. Van 1830 tot 1860 was hier het stedelijk werkhuis, onder andere voor tapijtfabricage, van 1860 tot 1966 militair magazijn, van 1967 tot 1981 museumdepot en van 1985 tot rond 2000 fietsenberging van de Bredase gemeentepolitie. Het is rijksmonument sinds 1980 en nu eigendom van NV Stadsherstel Breda.

De IJsfabriek de Noordpool maakt zijn oorspronkelijke bestemming duidelijk door een opschrift in cement. De fabriek werd gebouwd in 1907-1908 door de architecten P.A. Oomes en L. van der Pas. Er werden ijsblokken gemaakt voor de koeling van het vlees van de Bredase slagers. Na de Eerste Wereldoorlog werden echter andere koelsystemen gangbaar.

Links van de Noordpool staat een blokje van enkele arbeiderswoningen op de hoek van de Oede van Hoornestraat. Deze dateren uit 1687. Grotere panden uit deze tijd zijn er nog te over, maar arbeiderswoningen van deze ouderdom zijn zeer zeldzaam.

Demping en heropening

De rivier de Mark werd van het Van Coothplein tot en met de Tolbrug gedempt in 1941. In 1996 sprak het College van Burgemeester en Wethouders van Breda de wens uit de Haven te heropenen. De gemeenteraad besloot een haalbaarheidsstudie te laten verrichten. Op 19 december 2002 besloot de raad de Haven inderdaad weer open te leggen. In december 2004 begonnen de werkzaamheden en in 2007 stroomde er weer water in de Haven. Het gedeelte langs de Markendaalseweg en de Nieuweweg volgde in 2008. Het water langs de Jan van Polanenkade is echter nog niet aan de beurt. Daarmee zou weer een waterverbinding ontstaan van de Bovenmark dwars door het centrum naar de Benedenmark.

Literatuur

Antheun Janse, Ridderschap in Holland, portret van een adellijke elite in de late Middeleeuwen (Hilversum, 2001).
Gerard Otten, De straten van Breda (Breda, 1988).
Gerard Otten, ‘De Nassaustraatnamen in Breda, een verkenning’, in Engelbrecht van Nassau, jaargang 2010, nummer 3.
Gerard Otten, ‘De Polanen- en Nassaustraatnamen in de Gampel (1897-1981), in Engelbrecht van Nassau, jaargang 2011, nummer 2 en 3.
Gerard Otten, De huisnummering in de huidige gemeente Breda, in Jaarboek de Oranjeboom LXV (2012)

Meer over...

Gerelateerd nieuws

Deel dit artikel

Nieuwsbrief

Ook interessant

Aanleg Haagdijk en Teteringsedijk

1150 tot 1250

De belangrijke oost-westroute over het grondgebied van de heer van Breda, de heerbaan

voormalige Bredase Tapijtfabriek

1829 tot heden

Deze voormalige fabriek is tot stand gekomen tussen 1829 en 1925. Tot 1912 zat hier de Bredase Tapijtfabriek.

Straatnamen Breda Centrum

1125 tot heden

Praktisch alle straatnamen in de binnenstad van Breda zijn uiteraard ontstaan in de volksmond. Kunstmatig gegeven straatnamen zijn hier zeldzaam. Ná 1870 worden straatnamen gegeven door de gemeenteraad, later het College van Burgemeester en Wethouders. Gedeeltelijk zijn deze namen nog in de oude traditie: Nieuwe Ginnekenstraat, Stationsplein of Vierwindenstraat. Typisch ‘moderne’ straatnamen in de binnenstad zijn Willem Merkxtuin, Barones en T’ Sas

Rozemarijnstraat (Centrum)

1553 tot heden

De oudste vermelding van deze steeg is uit 1553. Hij had toen nog geen naam. In 1656 wordt hij aangeduid als Peerloopzeersteeg. Hier vlak bij woonde iemand, Peer genaamd, die erg moeilijk liep, vandaar.

Prinsenkade (Centrum)

1613 tot heden

Sinds de heropening van de Haven ligt de Prinsenkade weer aan het water. In augustus 2015 is langs de Prinsenkade een steiger aangelegd voor recreatieve scheepvaart. In juli 2014 al is langs de Nieuwe Prinsenkade een steiger aangelegd voor passanten.

Mis je iets? Informatie onjuist? Ideeën?

Mail je reactie

Erfgoedweb is een initiatief van