Winkelcentrum Heusdenhout en 116 jaar Albert Heijn in Breda

door Frans Gooskens

Mijn moeder woont tussen 1967 en 2017 aan de Kapelstraat en is altijd een grote fan van nabijgelegen Albert Heijn aan de Bisschopshoeve. Maar ze is van voor de oorlog, dus ze blijft op de kleintjes letten. Binnen de familie zijn een tijdlang de ‘halve’ plakjes van Appie bekend. Mijn moeder gaat dan laat op de zaterdagmiddag naar de supermarkt en blijft dan hangen totdat de vleeswaren afgeprijsd worden. Op zondag bij de familielunch zet ze die dan met een zekere trots op tafel. Heel veel wat op de tafel staat is van Albert Heijn, maar speciaal voor mij haalt ze wel een stukje Zeeuws Spek bij slagerij Haarselhorst.

Ruimte voor de supermarkt

Om een aantal redenen is de Bisschopshoeve (nu winkelcentrum Heusdenhout) voor Breda-Oost bij de bouw in 1972 een vernieuwend winkelcentrum. De winkeliers wonen namelijk niet meer boven de zaak zoals bij Brabantplein, Hooghout en Epelenberg nog wel gebruikelijk was. Ze kopen hun winkel niet, maar huren die van de Limburgse belegger OGON. Daardoor kan het winkelcentrum in Heusdenhout zich makkelijker aanpassen, want ze hebben geen last van er boven de winkel wonende mensen met andere prioriteiten. Nadeel is dat het winkelcentrum er in de avond soms wat verlaten en saai bijligt. Een tweede verschil is dat het winkelcentrum Heusdenhout speciaal is ontwikkeld voor de supermarkt. Er is plaats gereserveerd voor een Albert Heijn met een oppervlakte van 1000 m². Als het Brabantplein eind jaren vijftig wordt ontwikkeld is daar alleen maar rekening gehouden met losse, kleine winkels met een vloeroppervlak tot 100 m². Albert Heijn moet daar genoegen nemen met drie naast elkaar gelegen losse winkels met kelders. Het winkeloppervlak komt daar niet boven de 300 m² en dat wordt al snel te weinig.

De supermarkt gaat vanaf de jaren zestig snel terrein veroveren in Breda en dus ook in Breda-Oost. Veel inwoners doen hun boodschappen bij Albert Heijn, want buiten de Aldi zijn er geen andere supermarkten in dit stadsdeel. Daarom is het goed eens te kijken naar de historie van Albert Heijn en de band met de stad Breda.

De komst van Albert Heijn in de stad (1905)

In januari 1905 opent Albert Heijn zijn eerste filiaal in Breda aan de Lange Brugstraat. Een ervaren medewerker, Piet Mobach, krijgt de leiding. Voor de opening is zoveel belangstelling, dat wachtende Bredanaars de ruit uit de voordeur duwen. Vanaf het begin maakt het filiaal veel reclame in de plaatselijke kranten. De zaak loopt goed en in 1909 schuift de winkel door van straatnummer 1 naar een ruimere zaak op nummer 28. Het aantal artikelen in de winkels groeit in die periode van 120 naar 300, wat in die tijd als groot wordt gezien. Rond 1917 schuift de winkel door naar een nog groter pand: straatnummer 37. Een AH-winkel heeft dan al tegen de duizend artikelen. Het filiaal doet in 1921 mee aan een landelijke reclameactie voor koffie.

Het Albert Heijn filiaal aan de Lange Brugstraat 28, hier gevestigd tussen 1909 en 1917.

De firma heeft een donkere Amerikaan aangetrokken, Arnold Ford, die in een wit kostuum gratis kopjes koffie aanbiedt gezeten in een Oosterse salon. Albert Heijn blijft hierna in koffie investeren en zet in de jaren dertig het merk ‘Boffie’ in de markt. Boffie is een klein mannetje dat een groot plateau met dampende koffiemokken draagt. Hieromheen zijn er kinderboeken met de avonturen van Boffie, koffiebussen en prijsvragen. Koffie is eerst nog een minder populaire drank in Nederland, maar mede door de inzet van Albert Heijn gaat Nederland en dus ook Breda massaal aan de koffie. In de jaren vijftig zestig van de vorige eeuw gaat de supermarkt het drinken van sherry en wijn populariseren. Op vakantie in zuidelijke landen leren Nederlanders dit drinken en ook in eigen land waarderen.

Reclame voor Boffie-koffie in Bredasche Courant van 1936. Collectie Stichting Albert Heijn Erfgoed.

Net als andere kruideniers heeft Albert Heijn in Breda loopjongens in dienst. De echt rijke dames hebben dienstmeisjes die de boodschappen doen, voor de sociale laag eronder is bezorging aan huis een alternatief. Je ziet al een aantal kenmerken van de grootgrutter uit Zaandam hier opduiken, die nu ook nog herkenbaar zijn: een breed assortiment, aandacht voor wat luxere producten, een goed reclamebeleid en servicegericht naar de klanten.

De komst van zelfbediening in Breda

Een grote verandering dient zich aan rond 1950 als Albert Heijn het Amerikaanse concept van zelfbediening gaat omarmen. De winkelketen ontwikkelt een concept met standaard metalen rekken met verstelbare planken. Voorts komen er – ook allemaal nieuwigheden voor die tijd – winkelmandjes en karretjes. Fabrikanten gaan langzaam over op het aanbieden van hun waren in kleinverpakking, die zo in het rek kunnen. Maggi is daar snel mee en krijgt een prominente plaats in het rek. Hiervoor worden veel artikelen nog in de winkel afgewogen uit grootverpakking en speciaal verpakt voor de klant. De klanten reageren wonderbaarlijk op het nieuwe concept. Artikelen vliegen van de planken zonder dat het personeel zelf iets hoeft te doen. Behalve afrekenen aan de kassa dan en de vakken gevuld houden.

Op 22 juli 1954 gaat het filiaal aan de Brugstraat weer open na een verbouwing van zes weken tot zelfbedieningswinkel. Voor de begrippen van die tijd een hypermoderne winkel. Bij de opening worden honderden kopjes Boffie-koffie geschonken.

De eerste supermarkt van Brabant op het Brabantplein

Het blijft niet bij de zelfbedieningszaken en in 1955 opent Albert Heijn in Rotterdam zijn eerste ‘supermart’ in Nederland. Hier wordt voor het eerst ook vers verpakte groente, fruit en vlees verkocht. Er zijn nog allemaal wetten en regels die het moeilijk maken. Verse kip verkopen mag bijvoorbeeld niet, maar diepvrieskip blijkt ook heel goed te lopen, net zoals ingevroren vis. Albert Heijn profiteert van de opkomst van de auto, waardoor huishoudens meer boodschappen kunnen meenemen. Verder gaat de winkelketen zelf koelkasten met een flinke korting verkopen. Hiermee kunnen klanten groente en vlees thuis langer bewaren en één keer per week de grote boodschappen doen. De supermarkten worden vanaf 1963 bevoorraad vanuit een distributiecentrum bij de Coentunnel. Dat centrum is een hal van drie voetbalvelden groot, waar alle goederen op pallets in rekken klaar staan. Vanaf 1965 gaat de administratie hiervan niet meer op papier, maar met een IBM-computer. Met behulp van dit rekentuig kunnen winkels binnen 48 uur hun voorraad aanvullen.

In 1958 begint de bouw van het Brabantplein. Vrij snel na aanvang van het project zit de aannemer met de handen in het haar: de 36 winkels krijgt hij niet verhuurd. Hoofdoorzaak is dat winkeliers uit het oude centrum niet of nauwelijks naar de Lijnbaan van Breda willen verkassen. Gelukkig wil Albert Heijn op het Brabantplein zijn eerste supermarkt van Noord-Brabant openen, de 9^e van Nederland. De winkelketen huurt maar liefst drie winkels langs elkaar. Concurrent De Gruyter kan niet achterblijven en huurt twee winkelunits.

Als de eerste supermarkt van Breda op 15 maart 1961 de deuren opent bestormen Bredase dames de winkel op het Brabantplein. Er moet politie aan te pas komen om chaos te voorkomen. Het publiek komt massaal af op de gratis koektrommel met inhoud en andere gratis artikelen. In 1965 komt er een tweede supermarkt op het Valkeniersplein. Anderen zullen volgen en het Zaanse bedrijf heeft nu veertien supermarkten in Breda, met een vijftiende bij het station in aanbouw. De AH To Go op het station tel ik dan niet mee.

Een nieuwe supermarkt in Heusdenhout

Vanaf 1970 is Albert Heijn bezig met een nieuwe supermarkt in Heusdenhout, een stadsdeel aangelegd voor 5000 inwoners. In het nieuwe winkelcentrum krijgt de winkel meer mogelijkheden. De winkel op de Bisschopshoeve is ten eerste groter en efficiënter. Heeft het filiaal op het Brabantplein 300 meter vloeroppervlak, dan krijgt Heusdenhout er 1000. Hierdoor komt er ruimte om rond de 5000 artikelen te verkopen. Vaste binnenwanden ontbreken bijna geheel, waardoor de winkelrekken op allerlei manieren kunnen worden geplaatst. Een kelder is niet meer nodig voor het inpakken en ompakken van artikelen. Alles komt direct uit het centrale magazijn.

Een andere voorname verbetering is de ruime parkeermogelijkheid voor auto’s. Zowel voor als achter de winkels van de Bisschopshoeve komen parkeerplaatsen. Het Brabantplein krijgt pas met de komst van de Primarkt in 1987 een groter parkeerterrein. Zo’n dertien jaar later, na de overname van de Primarkt, zal deze winkel veranderen in een Albert Heijn.

November 1972 is de opening van de nieuwe Albert Heijn supermarkt in Heusdenhout en ook de andere winkels gaan dan open.

Van Bisschopshoeve naar winkelcentrum Heusdenhout

Een winkelcentrum moet met de tijd mee en in 2007 gaan alle winkels in Heusdenhout op de schop. Van drie losse bouwblokken worden twee aaneengeschakelde blokken gemaakt met een L-vorm. De naam verandert van Bisschophoeve naar Heusdenhout. Een paar winkels schuiven op zoals de bakker. De grootste verandering is voor de AH-supermarkt zelf: die gaat van 1000 m² naar 1600 m² en slokt een aantal achterliggende winkels op. De winkel krijgt dan ruimte voor 20.000 artikelen.

Eind 2019 is de Albert Heijn weer aan de beurt voor een aanpassing. De winkel gaat over op het concept AH Verswinkel. Door een kleiner magazijn komt er ruimte vrij voor verse groente en fruit met een aantrekkelijke presentatie. Een andere belangrijke verandering: de traditionele kassa’s met loopband en beurtbalkjes worden voor een groot deel vervangen door zelfscan kassa’s. Ongeveer 70% van de boodschappen gaan nu via het systeem van zelfscannen.

De huidige filiaalmanager van AH Heusdenhout is de heer Erik Westerbeek. Hij werkt nu 40 jaar voor Albert Heijn, waarvan 30 jaar als filiaalmanager, onder andere in Gorinchem.

We hebben, samen met Albert Heijn, een reis door de tijd gemaakt van 116 jaar. Het is duidelijk dat we de supermarkt zijn gaan omarmen in Breda. Ik ben benieuwd hoe de supermarkt zich zal gaan aanpassen aan onze nieuwe wensen in de toekomst.

Dit artikel verscheen eerder in het wijkblad van Brabantpark en Heusdenhout, uitgave december 2021, editie 109.

Bronnen en verder lezen

J.L. de Jager, Arm en rijk kunnen bij mij hun inkopen doen. De geschiedenis van Albert Heijn en Koninklijke Ahold (Baarn, 1995)

Stichting Erfgoed Albert Heijn: https://albertheijnerfgoed.nl/ (afbeeldingen en documentarchief)

Gesprek met filiaalmanager Erik Westerbeek

Stadsarchief Breda, Bouwdossiers

Online krantenarchief: www.delpher.nl