Tijdens een archeologische begeleiding van bestratingswerkzaamheden in de Nieuwe Boschstraat werden direct onder de verhardingslaag resten gevonden van de zestiende- en zeventiende-eeuwse vestingwerken. Daarnaast werden er bouwsporen aangetroffen van huisjes die tegen de rooilijn aanlagen van de Boschstraat voordat dit gedeelte werd opgenomen in de vesting.
Waarneming Nieuwe Boschstraat 2012
Nieuwe afbeelding
De locatie van de waarneming op de huidige topografie en op het Kadastraal verzamelplan, aangevuld met de contouren van de vestingwerken anno 1682
Sporen van vóór de aanleg van de vesting
Van deze vijftiende- of vroeg zestiende-eeuwse huisjes werden lichte bakstenen funderingen zichtbaar in combinatie met houtskoolconcentraties en verbrand leem. Dit geeft een aanwijzing voor de aanwezigheid van houten woninkjes die bij de stadsbrand van 1534 zijn afgebrand en daarna niet meer zijn opgebouwd. Enkele jaren later vormde dit het binnenterrein van het bastion Bosch. De ligging van deze middeleeuwse sporen vlak onder het straatniveau kan alleen maar betekenen dat het binnenterrein van het bastion, bij de aanleg, direct is opgehoogd. Verbazingwekkender is dat bij de ontmanteling in 1869 deze sporen niet zijn vergraven.
Sporen van de 15e/16e eeuwse huisjes op de kop van de Nieuwe Boschstraat. De meetlijn achter het fotobordje bordje ligt in lijn met de gevelrij van de Boschstraat.
Vestingbouw 1531-1547
Vanaf 1531 werd er rond Breda een nieuwe vesting aangelegd op initiatief van Hendrik III. Al jarenlang is er een discussie of deze vesting volgens de meest moderne principes, dus met bastions, is aangelegd. Zeker is dat dat aan de noordzijde van het kasteelterrein gebeurde. Het was echter de vraag of er aan de stads-"einden", d.w.z. de einden van de Ginnekenstraat (Ginnekeneinde), Boschstraat (Gasthuiseinde) en Haagdijk, ook volwaardige bastions zijn gebouwd. Daarmee zou Breda de eerste stad zijn in de Nederlanden die volledig volgens het Oud-Italiaanse stelsel werd gebastioneerd.
Links de constructies binnen het oudste bastion , rechts een vloertje van een kelder of gang. De eerste maal dat er hergebruikte stenen van de middeleeuwse stadsmuur werden gevonden.
Wat stond er in de krant?
De oudste vestingkaarten
Een tweetal interessante kaarten die de oudste situatie weergeven zijn de kaart van Matteo Neroni die de situatie van ca. 1560 weergeeft en een zeventiende-eeuwse kopie van de kaart van Jan van Galen die als ontwerpkaart rond 1531 moet zijn gemaakt. De kaarten geven een nogal verschillend beeld van de oudste vesting. De kaart van Van Galen geeft geen serieuze bastions weer aan de "einden", de kaart van Neroni doet dat wel. De resultaten van deze archeologische begeleiding bleken een nieuw licht te werpen op het realiteitsgehalte van beide kaarten.
Het einde van de Boschstraat volgen de kaart van Van Galen (situatie 1531) en van Neroni uit ca. 1560
Een serieus bastion aan de Boschstraat?
Het ontbreken van een bastion op de kaart van Van Galen zou betekenen dat er in de huidige kop van de Nieuwe Boschstraat een opgevulde gracht zou moeten worden aangetroffen. Er was hier echter geen gracht aanwezig, er werden zelfs sporen van oudere huisjes aangetroffen. De gracht werd pas enkele tientallen meters verder zichtbaar. Dat kan alleen maar inhouden dat bij het graven van de nieuwe vestinggracht vanaf 1531 een bastion is uitgespaard. De gracht werd zo gegraven dat er een bastionvorm aan het eind van de Boschstraat overbleef.
Dit principe zou ook aan het eind van de Ginnekenstraat en de Haagdijk kunnen zijn toegepast. Latere bastions zijn gevormd door grote grondmassa's in de gracht te storten en de grachtvorm daarop aan te passen door deze ter plekke te verbreden.
Reconstructie van de situatie na 1537 met daarin de aangetroffen sporen geprojecteerd.
Interpretatie van de aangetroffen bouwfragmenten van de vesting
Een aantal aangetroffen muurdelen en een vloerrestant bevonden zich op het binnenterrein van het bastion. Daarbij ook een muurfragment met hergebruikte stenen uit de middeleeuwse stadsmuur. In de historische bronnen wordt daar uitdrukkelijk melding van gemaakt. Ook werd een miniem fragment van de bekledingsmuur van het bastion aangetroffen, ook weer met hergebruikte bakstenen uit de oude stadsmuur. Dit was het eerste archeologische onderzoek waarbij het hergebruik in de vesting kon worden aangetoond. Achter de bekledingsmuur werd in een reeks boringen de grachtvulling opgeboord.
Links de bekledingsmuur van het bastion uit 1537. Rechts wordt er geboord om de muur uit 1682 terug te vinden
Vergroting van het bastion in 1682
In 1682 wordt het bastion vergroot en wordt de Boschpoort van de zijkant van het bastion naar de kop van de huidige Korte Boschstraat verplaatst. Resten van de poort werden in 1989 bij rioolwerkzaamheden aangetroffen.
Bij grondboringen in het vlak verder de Nieuwe Boschstraat in, werden de fundamenten van de bekledingsmuur van het vergrote bastion op grote diepte aangetroffen. In 1989 wordt tegenover het voormalige gerechtsgebouw in de Nassaustraat, fundamenten (2.60 m dik !) van deze muur opgegraven.
Klein onderzoek, grote gevolgen
Deze archeologische begeleiding heeft een flinke impact op het vestingonderzoek in Breda. Hoewel het opgravingsareaal beperkt was moeten de faseringskaarten (m.n. kaart 1531-1547) die enkele jaren geleden zijn vervaardigd aangepast worden. Daarnaast moet er worden nagedacht of de datering en vorm van het bastion Bosch "gespiegeld" kunnen worden naar de bastions op het Ginnekeneinde en de Haagdijk.
Ook interessant
Erfgoedweb is een initiatief van
