Grimhuysenpark, (Ulvenhout)

1400 tot heden

Het poortje van het kasteeltje Grimhuizen naast de kerk van Ulvenhout. Reproductie uit: 'Noord-Brabant in Beeld' , door A. Loosjes, uitgegeven circa 1920.

Achter de Laurentiuskerk in Ulvenhout stond in het verleden het omgrachte slotje Grimhuizen. De laatste restanten van dit kasteeltje werden gesloopt in 1904. Concrete herinneringen aan dit slotje zijn de twee renaissance poortjes, rechts en links van de kerk en de in het plaveisel vastgelegde contouren in het Grimhuysenpark. Verder herinneren niet minder dan vier straatnamen aan het kasteeltje: het Grimhuysenpark, de Grimhuijsenstraat, het Grimhuijsenhof en de Slotlaan.

Jan van der Leck, bijgenaamd Grimhuijsen

Grimhuizen is vermoedelijk in de vijftiende eeuw afgesplitst van het complex van de hoeve van Ulvenhout (de tegenwoordige Prinsenhoeve), dat eigendom was van de heer van Breda. De eerste vermelding van het slotje is van 1474 toen Jan van der Leck, bijgenaamd Grimhuijsen, vermeld werd als leenman. Hij was een zoon van Jan van der Leck, bastaardzoon van de heer van Breda, Jan III van Polanen. De "oude Jan" was dus ook een halfbroer van Johanna van Polanen, de stammoeder van de Bredase Nassaus. Met enige fantasie mogen we deze straatnamen dus ook beschouwen als Nassaustraatnamen.
Via prins Filips Willem van Oranje kwam Grimhuizen in het bezit van Justinus van Nassau, de bastaardzoon van Willem van Oranje. Justinus heeft tussen 1609 en 1621 het gebouw gerenoveerd.

Een grimmige burcht

De toponymist Chr. Buiks geeft als de meest waarschijnlijke verklaring van de naam Grimhuizen grimmig, boos, toornig, het was immers een versterkt stenen huis met een afschrikwekkende functie, aldus Buiks. Zo'n grimmig kasteel was Grimhuizen nu ook weer niet. Het slotje staat in welstand afgebeeld op de kaart van het Mastbos, vervaardigd door Jan Pieterszoon Dou in 1625 naar eerdere metingen van Jacob Lips uit 1621 en 1624. Het was een coulissenkasteeltje (niet verdedigbaar) met renaissance tuinen en het lijkt in aanleg wel op Bouvigne, dat op dezelfde kaart staat afgebeeld. Ook de bouwstijl van de twee bewaarde poortjes ter weerszijden van de Laurentiuskerk wijst daar op. Het was dus een aangenaam woonhuis, omringd door een gracht, met een mooie tuin er om heen.

Spelling

De spelling van de naam Grimhuizen en van oude toponiemen in het algemeen geeft blijkbaar aanleiding tot verwarring. Op het poortje van Grimhuizen naast de kerk staat aangegeven ‘Grim-huysen’. Dit opschrift kan echter wel dateren uit de negentiende eeuw. Een ‘oorspronkelijke’ spelling van Grimhuizen bestaat niet. In het verleden was de spelling nog niet gestandaardiseerd en treffen we notaties aan als ‘Grymhuijsen’, ‘Grimhuijsen’ en Grimhuysen.

Schuurkerk

Na de Vrede van Munster van 1648 mocht de rooms-katholieke eredienst niet meer in het openbaar worden uitgeoefend. In 1699 vestigde de pastoor van Ginneken zich op Grimhuizen en in 1742 bouwde hij er een schuurkerk naast. Dit was een rooms-katholieke kerk die uiterlijk niet als zodanig herkenbaar was. In 1865 en 1885 werden de grachten rondom het kasteel gedempt. Het hele complex werd in 1904 afgebroken toen de huidige Laurentiuskerk en de bijbehorende pastorie werden gebouwd.

De funderingen van de achtergevel werden in 2010 blootgelegd

Archeologisch onderzoek

Verschillende malen in Grimhuizen onderwerp geweest van archeologisch onderzoek. In 1996 groef de heemkundekring Paulus van Daesdonck een klein ‘kijkgaatje’. Vervolgens voerde het Instituut voor Toegepast Historisch Onderzoek (I.T.H.O) in 1997 een echt onderzoek uit. De archeologen van dit instituut reconstrueerden de oostelijke fundering. Op grond van baksteenformaten en andere vondsten dateerden zij het grootste deel van het gebouw in de zeventiende eeuw. Zij troffen ook vondsten aan die doen vermoeden dat hier een ouder, gedeeltelijk bakstenen gebouw heeft gestaan, dat uit de late middeleeuwen dateerde. In januari 2010 richtte Bureau Cultureel Erfgoed zich op de westzijde van Grimhuizen. De resultaten waren verrassend. Het zeventiende-eeuwse slotje is gebouwd op de fundamenten van een ouder huis uit de vijftiende of zestiende eeuw.

Literatuur

Ad Jansen, Straatnamen voormalige gemeente Nieuw-Ginneken (Nieuw-Ginneken, 1997).
Ad Jansen, ‘De heren van Grimhuysen te Ulvenhout, 1400-1580’, in Brieven van Paulus, oktober 1998, nummer 121.
Joeske Nollen en Erik Peters, ‘Plattegrond Grimhuijsen in Ulvenhout compleet’, in ErfgoedBrief Breda, voorjaar 2010, nummer 14.
Gerard Otten, ‘Nieuwe straatnamen (42)’, in Engelbrecht van Nassau, jaargang 2012, p. 117-123.

Meer over...

Deel dit artikel

Nieuwsbrief

Aanmelden

Ook interessant

De oude hof van Ulvenhout

1200 tot 1300

In het kader van de landschapsreconstructie van het Markdal werd in 2003 een onderzoek

Justinus van Nassau

1559 tot 1631

Justinus van Nassau was de enige onwettige zoon van Willem van Oranje. Het is onbekend waar hij werd geboren, maar hij had sterke banden met Breda. Hij was eigenaar van het slotje Grimhuizen in Ulvenhout.

Opgraving Grimhuijsen Ulvenhout 2010

1400 tot 1904

Ten behoeve van een herinrichting van het terrein tussen de Laurentiuskerk en woonzorgcentrum de Donk heeft er in de winter van 2010 een proefsleuvenonderzoek plaatsgevonden. Op dit terrein stond in het verleden het omgrachte slotje Grimhuijsen. De laatste restanten van dit kasteeltje werden gesloopt in 1904.

Dorpstraat (Ulvenhout)

1300 tot heden

De verklaring van de straatnaam Dorpstraat in Ulvenhout lijkt eenvoudig, Het is immers de

Straatnamen Ulvenhout

1300 tot heden

Tot 1942 maakten Ginneken, Bavel en Ulvenhout en een aantal gehuchten de gemeente Ginneken

Mis je iets? Informatie onjuist? Ideeën?

Mail je reactie

Erfgoedweb is een initiatief van