Villa Salve Viator. Een Indisch juweel in Breda

16-07-2021
01 huis2021 low
Villa Salve Viator in juli 2021 na restauratie en verbouwing. De tuin is in aanleg.

door Frans Gooskens

Tegen het Mastbos aan de Burgemeester Kerstenslaan staat sinds 1933 de villa Salve Viator (‘gegroet reiziger’). Een opvallende witte villa met gele accenten en strakke lijnen. Nieuwe bewoners hebben het huis in 2020 en 2021 helemaal opgeknapt en bij de tijd gebracht. Momenteel krijgt de tuin nog een nieuwe look.

Oorspronkelijke naamgeving

De opdrachtgever en eerste bewoner van het huis, Willem Oxenaar, gaf het huis echter een andere naam: Villa Ienten. De naam verwijst naar het Maleise woord ‘ienten’, wat juweel betekent. Deze naam is moeizaam te ontcijferen op een foto uit 1934 van het huis. Een jaar later wordt de villa met deze naam aangeduid in een Bredase krant.

Willem Oxenaar

De naam verwijst zowel naar zijn geboorteland Indonesië als naar de inspiratie voor de architectuur. Oxenaar is in 1877 geboren op Java waar zijn vader beroepsofficier is bij het KNIL. Hij maakt zelf carrière in de suikerindustrie en keert met zijn gezin in 1922 terug naar Nederland. Hij vestigt zich als gefortuneerd man in Breda.

Hij blijft zakelijke en persoonlijke banden onderhouden met Indië. In 1927 reist hij als leider van een klein toeristisch gezelschap terug naar de eilandenarchipel. Na terugkomst blijkt hij laaiend enthousiast over de nieuwe stadsuitbreidingen van Bandung. Hij roemt het gebouw van de jaarbeurs in Bandung, een ontwerp van Wolff Schoemaker.

Sociëteit Concordia

Dezelfde architect ontwerpt daar de sociëteit Concordia (tegenwoordig Gedung Merdeka). Het zijn strakke witte gebouwen met platte daken die worden aangeduid met de term ‘nieuwe Indische bouwstijl’. Deze bouwstijl is een mengeling van modernisme en art deco elementen.

02 Bandung Concordia RCE low
Gebouw van de sociëteit Concordia in Bandung. Een ontwerp uit 1921 van architect Wolff Schoemaker.

Architect Jan Temme

Vanaf 1927 gaat Oxenaar op zoek naar een stuk grond in Breda om een huis naar eigen smaak te kunnen bouwen. Hij woont dan in een grote oude en statige villa aan de Burgemeester Kerstenslaan 6. Uiteindelijk kan hij op een perceel naast zijn eigen huis gaan bouwen. Als architect neemt hij Jan Temme (1899-1970), van het Bouwbureau Korteweg, Verwoerd en Temme. Dit bureau werkt zowel als projectontwikkelaar, aannemer en architect. Zij ontwerpen en bouwen veel in de zogenaamde Interbellumstijl (jaren dertig woningen), maar zeker Temme neigt ook naar de modernistische bouwstijl met platte daken. Temme is zeker ambitieus en in 1931 wint hij een prijsvraag voor het ontwerpen van een vrijstaand landhuis.

Rietveld villa's

Oxenaar is een verwoed amateurfotograaf en hij moet Temme veel foto’s hebben laten zien van de nieuwe gebouwen in Bandung. Verder kan Temme zich laten inspireren door twee villa’s van Rietveld in het nabijgelegen Montensbos. Witte strakke villa’s met allemaal rechte lijnen. De ronde erker en ronde schoorsteen geven de villa Salve Viator juist een zachtere aanblik. De stalen, grote ramen laten veel licht naar binnen. Een leuk detail zijn de in de vensters ingebouwde plantenkassen.

03a 1934 voorkant low
03b ienten villa
Foto van Salve Viator van rond 1934. De villa heeft dan nog ‘Ienten’ zoals met moeite te lezen is.

Verbouwingen

De villa is na de oplevering drie keer verbouwd door de vier opeenvolgende bewoners. De eerste verbouwing vindt plaats in 1937. Oxenaar maakt het huis breder aan de voorkant door de linker zijgevel te verplaatsen.

De tweede verbouwing is in 1951. De nieuwe bewoner, rechter Van der Kroon, laat dan de woon-eetkamer aanpassen. In de kamer komen klassieke houten zuilen en een natuurschenen schouw voor de kachel. Gezien zijn klassieke smaak is het waarschijnlijk deze bewoner die naam van de villa veranderde van ‘Ienten’ naar ‘Salve Viator’. Verder vergroot Van der Kroon de ramen in de erker en laat de garage vergroten aan de achterzijde.

De laatste verbouwing is in 2020-2021. De aanpassingen van Van der Kroon in het interieur worden verwijderd en er komt een aanbouw aan de keuken om die leefbaarder te maken. We kunnen in Breda nog lang genieten van een 90-jaar oude villa met een Indisch verhaal.

Bronnen en verwijzingen:

Lukas Ruijs en Frans Gooskens, ‘Villa Salve Viator in Breda. De wisselwerking tussen opdrachtgever en architect’, in: Jaarboek ‘De Oranjeboom’ 72 (2019) p. 166-179.

Voor de naam ‘Ienten’: Delpher, Dagblad van Noord-Brabant, 1935-07-08.

Voor de verbouwing door C5 architecten de presentatie van architect Lukas Ruijs op Youtube: https://youtu.be/ymxfnXr6v1s

Voor vertaling ‘ienten’: J.E. van Breugel, Gemakkelijke wijze om de Maleische taal … te leeren verstaan en gebruiken (Haarlem 1823), p. 39 en errata.

Voor modernisme in Breda: https://erfgoed.breda.nl/nieuws/modernisme-in-breda-vr-de-tweede-wereldoorlog/

Voor bouwbureau Korteweg, Verwoerd en Temme: https://erfgoed.breda.nl/erfgoed/archief/architecten-korteweg-verwoerd-en-temme

Ook interessant

Idee icoon

Mis je iets? Informatie onjuist? Ideeën?

Mail je reactie
Erfgoedweb is een initiatief van
gemeente Breda
chevron-up Scroll naar boven