Blijf op de hoogte over Erfgoed in Breda
In het verleden hebben we het al vaker gehad over het kasteel IJpelaar. Dat lag in op de plaats waar nu het parkje achter Academie St. Joost aan de Seminarieweg ligt. Daar lag ook het gehucht IJpelaar met verspreide boerderijen aan de straat. Waar we het nog niet over gehad hebben is de wijk IJpelaar of liever gezegd de ondergrond van deze wijk.
De wijk IJpelaar is globaal gelegen in het gebied tussen de Valkenierslaan, Flodderdreef, Koolpad en de Overakkerstraat. De meest algemene naam was echter eeuwenlang “Wervenschot”. Maar ook namen als Bavels Broek en IJpelaars Broek werden gebruikt. Het woord “Broek” duidt al aan dat het een laag gelegen vochtig gebied moet zijn geweest met wei- en hooilanden. Alleen het deel dat grensde aan de Overakkerstraat was hoger gelegen. In de zuidoosthoek strekte Wervenschot zich verder naar het zuiden uit ver over de Bavelselaan heen.
Van Wervenschot is bekend dat er turf werd gewonnen. Verder werden er graszoden gestoken die o.a werden gebruikt om de aarden vestingwallen van Breda te verstevigen
Het gebied was van oorsprong een “vroente”. Dat is de middeleeuwse benaming voor een niet ontgonnen gebied waar boeren en dorpsbewoners gebruik van konden maken voor het laten grazen van vee of het steken van turfplaggen. Zij betaalden hier jaarlijks collectief een bedrag voor aan de Heer van Breda want die was eigenaar van alle "woeste gronden"
Door de uitgifte van gronden aan particulieren werd de collectieve vroente steeds kleiner. De oorspronkelijke gebruikers hebben hierop in sommige gevallen gereageerd door gezamenlijk delen van de vroente in gebruik te nemen. Dat waren de gebuurheikes, gemene weiden of gemeinten. Een landheer gaf een gemeinte niet aan een individu, maar aan een bepaalde groep in gebruik. Er was dus sprake van een vereniging van gebruikers.
Het was uiteindelijk voor de Nassau’s financieel veel interessanter om die gemeintes op te heffen en Wervenschot volledig te verkavelen. Dit leverde vanaf 1650 een fikse strijd op tussen de oude gebruikers en de vertegenwoordigers van het gezag. Dat ging gepaard met bedreigingen en vechtpartijen.
Uiteindelijk werd Wervenschot zeer planmatig verkaveld (zie de topgrafische kaart van 1870) met nette percelen en kaarsrechte wegen. Tot 1960 is weinig in die structuur veranderd. Daarna gaat het hard en wordt in 10 jaar tijd een groot deel van IJpelaar uit de grond gestampt.
Ontleend aan: Twan van den Broek, De gemeinte van Wervenschot, Kamerschot, Koppersheining en Ganzenweide. Ligging, gebruik en opheffing van een complex gemene gronden in Ginneken en Bavel. In Jaarboek de Oranjeboom 69 (2016) p.76-99
