Na een korte geschiedenis van de Gampel als als uitmonding van de Weerijs in de Mark volgen we nu de Donk of Donkvaart, de tegenhanger van de Gampel aan de noordzijde van de Haagdijk.
Maar daar waar de loop en de oorsprong van de Gampel goed was te verklaren was dat bij de Donkvaart een stuk lastiger.
Nieuws
Blijf op de hoogte over Erfgoed in Breda
Hoe zat dat nou ook alweer ? De Donkvaart
04-12-2021
De loop van de Donkvaart geprojecteerd op een actuele luchtfoto en op het kadastraal minuutplan van 1824. Op deze kaart ziet u ook aan de bovenzijde de contouren van de vestingwerken (klik op de afbeelding voor vergroting).
Het lijkt erop dat de Donkvaart zoals we die op kaart van 1824 zien een gegraven vaart is die de achtererven van de Haagdijk afsloot. Zo'n brede sloot zal bevaarbaar geweest zijn maar misschien nog veel belangrijker was dat het voor de afwatering zorgde van de achtererven aan de Haagdijk noordzijde. Die erven lagen erg laag en dat moet een natte bedoening geweest zijn en van oorsprong niet geschikt voor bijvoorbeeld moestuinen. De aanleg moet in de 13e of 14e eeuw hebben plaatsgevonden, misschien door het verbreden en kanaliseren van een bestaand loopje.
Uitsnede uit de bekende Portiuskaart van Breda uit 1625. Daarop is goed te zien dat de Donkvaart de Haagdijk kruiste. In de middeleeuwen stond daar, dus voor de vestingaanleg, de St. Maartenspoort.
Voordat in 1613 de Prinsenkade wordt aangelegd ligt de uitmonding van de Donkvaart klaarblijkelijk iets noordelijker en lag deze in de weg bij de uitgifte van nieuwe percelen aan de Prinsenkade. De waterloop komt daarna pal naast de de Markendaalse kerk te liggen. Op de Prinsenkade ligt dan een bruggetje over de uitmonding van de Donkvaart, Er blijft nog, volgens de kaart van Portius, (zie boven) een kort stukje van die oorspronkelijke loop bewaard.
Links: Waterverfschilderij van F.L. Huijgens uit het midden van de 19e eeuw met de brug over de uitmonding van de Donkvaart. Rechts de Prinsenkade en de Barbara kathedraal in de jaren '50. Bij de pijl de uitloop van het Donkvaart riool. Klik op de foto voor een vergroting. (afb. links coll. Stadsarchief id.19630069. Foto rechts Dio Rovers, coll. Stadsarchief id. 20190566).
In 1865 wordt de Donkvaart tussen de Dieststraat en de Prinsenkade overwelfd. De Donkvaart was inmiddels niets anders dan een open riool. In 1880 wordt het resterende deel overwelfd. De uitmonding in de Haven is nog op talloze foto's zichtbaar.
In 1953 wordt er een "modern" riool in het Donkvaart riool aangelegd en wordt het volgestort met zand. In 1992 wordt bij archeologisch onderzoek aan de Prinsenkade de overwelfde Donkvaart blootgelegd. Aaan één zijde was de oorspronkelijke 17e eeuwse kademuur nog aanwezig .(foto links: Fotobedrijf Stramer, Coll. Stadsarchief Breda id.19880454)
Maar waar was nou die "Donk" ? (donk= zandduintje langs de rivieroever, in de IJstijd opgestoven). Karel Leenders geeft 2 mogelijkheden: of op de plaats van de middeleeuwse Markendaalse kerk op de kop van de Haagdijk. ( Hoe zou je anders een flinke kapel vlak langs de rivier kunnen bouwen.....)
Of een heel stuk noordelijker, op het voormalige CSM terrein (nu "t Zoet") waar al heel vroeg een Donkstraatje liep. Maar door de aanleg van de vestingwerken zijn we een heel stuk middeleeuwse topografie kwijt en zijn dit soort vragen niet meer op te lossen.
Ook interessant
Erfgoedweb is een initiatief van
