Blijf op de hoogte over Erfgoed in Breda
Afgelopen week werden we attent gemaakt op een artikel in het jaarboek van de Oranjeboom uit 1952 van de in die tijd bekende streekhistoricus pater Placidus. Hij beschrijft hierin uitgebreid hoe in de periode 1572-1576 de Hertog van Alva de opdracht gaf om Vlissingen en Veere weer onder Spaans gezag te brengen en West-Brabant te beschermen. Ook Breda moest hier zijn aandeel in leveren. En daarmee werd Breda een een onderdeel van het Spaanse oorlogsbedrijf.
Alle dorpen en steden in de Baronie moesten (scheeps-)hout leveren. Er werden schepen gevorderd maar er moesten ook oorlogsschepen gebouwd worden. Daarvoor moest de stad (scheeps-)werven ter beschikking stellen.
Een opmerking die ons triggerde was de aanwezigheid van een scheepswerf aan het Nonnenveld. Dit was van oorsprong een zeer laag gelegen terrein aan de westkant van het klooster St. Catharinadal. Het heeft in de middeleeuwen grotendeels als boomgaard gefunctioneerd en was in die tijd vermoedelijk, net als de overige gronden rondom het klooster, ommuurd of omgracht.
Midden 16e eeuw werd de oostelijke helft verkocht aan de stad en verkaveld. Zo ontstond een kleine stadsuitbreiding, het Nonnenveld en de Keizerstraat. Deze stadsuitbreiding werd aan de noordzijde begrensd door de stadsgracht en aan de zuidzijde door de Akkerstraat. De westelijke helft van het middeleeuwse Nonnenveld lijkt als boomgaard nog langdurig onbebouwd te blijven.
Door de aanleg van van deze nieuwe woonbuurt in het midden 16e eeuw wordt de speurtocht naar de locatie van een scheepswerf of scheepshelling redelijk ingeperkt. Er lijken twee opties te bestaan.
- Aan de westzijde van de in 1544 aangelegde Keizerstraat, werden al snel huisjes gebouwd, hoewel de laagste delen, tegen de stadsgracht, nog als bleekveld werden gebruikt. Verder naar het westen lagen de percelen van de Ginnekenstraat. Daartussen lag een boomgaard "Lammers boomgaard" waar we de geschiedenis van na 1558 niet goed kunnen reconstrueren. Dit perceel komt pas weer in beeld als tussen 1630 en 1640 op dat specifieke terrein de Hooge Barakken worden gebouwd. (zie kaart van Blaeu)
Hebben we hier het terrein waar gedurende een korte tijd een scheepshelling heeft gelegen? Maar.... stond dit nog wel bekend als het Nonnenveld? Wat wel vóór deze locatie pleit is dat er hier geen weg liep langs de gracht. Het perceel lag direct aan het water.
Interessant is ook dat hier tegenover de Houtmarkt lag (en ligt). De plaats waar de boomstammen vanuit de regio heengevoerd moesten worden.
- Omdat er letterlijk sprake is van een scheepswerf op het Nonnenveld kunnen we ook denken aan het terrein tussen het klooster en de bebouwde deel van het Nonnenveld. Oorspronkelijk een nieuwe locatie voor de veemarkt maar later ingericht als oefenterrein voor het handbooggilde. Echter, hier liep een weg voorlangs de gracht en lag de scheepshelling niet direct aan het water.
Een antwoord hebben we helaas op het ogenblik niet. Misschien dat archeologisch of historisch onderzoek in de toekomst de juiste locatie oplevert.
Wat voor schepen werden er gebouwd bij het Nonnenveld? De bronnen spreken van “cromstevens”. Zeilscheepjes, platbodems, die behoorlijk zwaar bewapend konden worden en uitermate geschikt waren voor de binnenwateren. Ze hebben in de Tachtigjarige oorlog een belangrijke rol gespeeld. Overigens werden ze later ook als vrachtschip of beurtschip ingericht.
afbeelding: Willem van de Velde de Jonge, schets van een zeilboot, midden 17de eeuw. Metropolitan Museum of Art, New York, NY.
Van de cromstevens die aan het Nonnenveld gebouwd werden was bekend dat ze uiteindelijk te groot waren om de Ginnekenbrug (huidige overgang Eindstraat-Ginnekenstraat) te passeren. Ze hebben volgens de 18de eeuwse geschiedschrijver Thomas Ernst van Goor nooit het strijdtoneel in Zeeland bereikt.....
Bron: Pater Placidus O.M. Cap., Opbouw der Spaanse vloot in de jaren 1572-1576. In: Jaarboek Oranjeboom V (1952) 104-132.
Met dank aan Twan van den Broek die mij attent maakte op dit artikel.
La Vuelta in Breda: Alle culturele en historische evenementen rondom dit spektakel vind u op : La Vuelta Breda 2022 | Welkom in Breda
