De zandbergen van Zandberg

29-05-2018

Inderdaad, er waren zandbergen in Zandberg. Nu zouden we dat stuifduinen noemen. Overigens hoeft een 'berg' in Brabant niet meer dan een zichtbare verhoging in het landschap te zijn. De zandbergen lagen aan de zuidwestzijde van de huidige wijk in het bouwblok Ginnekenweg - Zandbergweg - Komeetstraat met een uitloper aan de zuidzijde van de huidige Roy van Zuidewijnlaan. Deze zandduinen zijn in de loop van de 18e eeuw afgegraven om het schootsveld vanuit de vesting Breda niet te belemmeren. Maar ook in de eeuwen daarvoor werd er zand gedolven voor allerlei werkzaamheden in de stad. In de stadsrekeningen wordt talloze malen vermeld dat er karren met zand worden vervoerd vanuit de "Sandberghen"

Zandbergen chi3 small
Zandbergen 1824 small
Links in donkergele tint een hoge dekzand rug die in de middeleeuwen al als akker in gebruik was genomen. Aan de zuidzijde hiervan in bruin, de daadwerkelijke zandbergen met daarop de verschillende locaties van de opeenvolgende windmolens. Diagonaal over de afbeelding het beekdal van de Molenlei met de globale locatie van de watermolen. Rechts diezelfde elementen geprojecteerd op het kadastraal minuutplan van 1824. Let ook op de loop van de Zandbergweg. Van oorsprong een eenvoudige landweg die om de hoog gelegen akker heen liep. (bron: Karel Leenders, Cultuurhistorische landschapsinventarisatie Gemeente Breda, 2006.

In de late middeleeuwen was dit een zeer belangrijke locatie. De Heren van Breda exploiteerden op deze natuurlijke hoogte namelijk een tweetal windmolens. Dat was een “heerlijk” recht en de verpachting was een belangrijke bron van inkomsten. In 1313 worden voor het eerst twee (houten) standaard windmolens vermeldt waarvan er één in de loop van de eeuwen evolueert tot een hoge stenen windmolen. In 1794 wordt deze afgebroken omwille van de veiligheid van de vesting.

Zandberg verhof low
Een uitsnede uit de opmetingskaart van Jan Pietersz. Dou uit 1625 met daarop het gehucht den Santbergh. De kaart is zuidwaarts geprojecteerd. Aan de bovenzijde is de splitsing Ginnekenweg - Prins Hendrikstraat (vm.Karnemelkstraat) goed herkenbaar. Aan de onderzijde loopt de Ginnekenweg richting Breda. Hier is nog een werkende watermolen en een houten standaardmolen zichtbaar. (afbeelding: Nationaal Archief, Den Haag)


Net ten zuiden van de Zandbergen lag een smal beekdalletje. Het beekje dat hier door heen stroomde en in de Mark afwaterde werd al vóór 1280 door middel van een kanaal vanuit IJpelaar ingericht als toevoer voor de Ginnekense watermolen die in de nabijheid van het Saksen Weimarplein heeft gelegen. De Molenlei (“t Leike”), was vanouds de scheiding tussen Ginneken en Breda maar is kort na 1947 gedempt. De watermolen heeft de Tachtigjarige Oorlog niet overleefd en is in 1637 afgebrand.

Als we het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) projecteren op een moderne topografische kaart is goed te zien dat de zandbergen en het beekdal van de Molenlei niet geheel verdwenen zijn. Een verschil in hoogte van enkele tientallen centimeters is dan voldoende om een stuk geschiedenis weer zichtbaar te maken.

Zandbergen ahn low
Via het AHN bestand wordt het oorspronkelijke beekdal van de Molenlei zichtbaar als een onregelmatig groen lint in de tuinen tussen de Roy van Zuidewijnlaan en de Saksen Weimarlaan. (centraal op de afbeelding) Een flauw restant van de Zandbergen is in rood-oranje zichtbaar in het bouwblok binnen de Ginnekenweg - Zandbergweg - Komeetstraat en aan het begin van de Roy van Zuidewijnlaan.

Ook interessant

Idee icoon

Mis je iets? Informatie onjuist? Ideeën?

Mail je reactie
Erfgoedweb is een initiatief van
gemeente Breda
chevron-up Scroll naar boven