Opgraving Heilaar-Noord 2006

In het voorjaar en zomer van 2006, van 18 april tot 11 juli, heeft het toenmalige Bureau Cultureel Erfgoed van de gemeente Breda een opgraving uitgevoerd in het te ontwikkelen bedrijventerrein Heilaar-Noord. Voor deze opgravingen werden archeologen van onderzoeksbureau BAAC uit 's-Hertogenbosch ingehuurd.
Het van oorsprong agrarische gebied kwam ingesloten te liggen tussen het HSL tracé en een eerder ontwikkelde bedrijventerrein tussen de Heilaarstraat en de Westerparklaan.
Ten noorden van dit gebied is bij de aanleg van het HSL tracé en het bedrijventerrein Steenakker/Huifakker zeer uitgebreid archeologisch onderzoek gedaan met spectaculaire resultaten. De resultaten hiervan zijn rond 2003/04 gepubliceerd in uitvoerige rapporten. Zie o.m. "Bredase akkers eeuwenoud" in Downloads

Het landschap

Het onderzoeksgebied bevindt zich ten westen van Breda in een dekzandlandschap met dekzandruggen en dekzandwelvingen, doorkruist door dekzandlaagten en beekdalen. Direct ten noorden van de opgravingen bevindt zich het middeleeuwse akkercomplex “Steenakkers”, dat is aangelegd op een hoger gelegen dekzandrug. Het gebied wordt in het westen doorkruist door het beekdal van de Bethlehemloop. De opgraving zelf ligt op het meest westelijke deel van het oude akkercomplex “Huifakkers”, dat eveneens is aangelegd op een dekzandrug. Op het Actueel Hoogtebestand Nederland is te zien dat het plangebied op een hoger gelegen deel tussen twee beekdalen in ligt.

Opvallend is de verspreiding van de aangetroffen archeologische sporen in samenhang met het hierboven beschreven landschap. De eerste zone, de rand van het beekdal, bevat vrijwel geen sporen. Dit is niet verwonderlijk vanwege de aanwezige helling en de eventuele wateroverlast. De tweede zone, de flank van de dekzandrug, bevat een bijgebouw uit de late ijzertijd/Romeinse tijd (250 v.Chr.-450 n.Chr.), de drie aangetroffen vroeg-middeleeuwse huisplattegronden en vrijwel alle spiekers (opslagruimtes). De derde zone, de ‘top’ van de dekzandrug, bevat een midden bronstijdgrafheuvel (1800-1100 v.Chr.), een vroege ijzertijd huisplattegrond (800-500 v.Chr.) met bijhorende bijgebouwen en een huisplattegrond uit de Romeinse tijd. (12 v.Chr.- 450 n.Chr.)

Het dal van de Bethlehem-loop

Het oorspronkelijke beekdal was bijna volledig gevuld met opgebrachte grond, vermoedelijk om het terrein geschikt te maken voor agrarische activiteiten. Dit zal de afgelopen honderden jaren gebeurd zijn. Daaronder werd echter de oorspronkelijke prehistorische veenlaag en beekdal aangetroffen waardoor de beek heeft gelopen. De beek lijkt al langere tijd een gekanaliseerd karakter te hebben (zie topo 1870)

Twee grafheuvels uit de bronstijd

De sporen uit de midden-bronstijd beperken zich tot de twee concentrische kringgreppels in het noordwesten van het onderzoeksgebied op de top van de dekzandrug . Gezien de twee greppels mag worden aangenomen dat de vermoedelijk oorspronkelijk aanwezige grafheuvel twee fasen heeft gekend. Van een heuvellichaam, evenmin als van bijzettingen, zijn echter geen sporen aangetroffen. Beide kringgreppels zijn door middel van 14C-datering gedateerd in de midden bronstijd A. ((1800-1500 v.Chr.)

Bewoning in de ijzertijd en Romeins tijd

In 2002 is op een terrein dat binnen het onderzoeksterrein Heilaar-Noord valt een kleinschalig onderzoek verricht. Hierbij zijn de sporen van een huisplattegrond, drie bijgebouwen en een kuil uit de late bronstijd / vroege ijzertijd (1100-500 v.Chr.) aangetroffen. Op grond van overeenkomsten met plattegronden elders, de geringe lengte van de plattegrond en één scherfje is de plattegrond geplaatst in de vroege ijzertijd. Een C14-datering van wat houtskool uit een paalspoor leverde echter een datering in de late bronstijd. De sporen van de bijgebouwen bestaan uit twee parallelle rijen palen van respectievelijk 4 en 5 palen, hun afmetingen bedragen 3 bij 6 meter.
In de directe omgeving van bovengenoemde gebouwen zijn gedurende het onderzoek op Heilaar-Noord nog twee achtpalige, één zespalige en één vierpalige spiekers aangetroffen. Daarnaast bevond zich een cluster van vijf kuilen tussen deze structuren. Deze spiekers en kuilen kunnen allen, op typologische gronden, hetzij op grond van vondstmateriaal, in de vroege ijzertijd gedateerd worden. Het beeld dat hieruit ontstaat is een enkel, min of meer geïsoleerd liggende erf met daarop een boerderij met een aantal bijgebouwen. Deze zelfde situatie is ook waargenomen op de eerdere onderzoeken op Huifakker en Steenakker. Aangenomen mag worden dat gedurende de vroege ijzertijd delen van Huifakker door middel van deze geïsoleerde erven in cultuur zijn gebracht.

Aan de voet van de midden bronstijd-grafheuvel, en deels overlappend met de buitenste kringgreppel, is een kuil aangetroffen met enkele grotere fragmenten aardewerk uit vermoedelijk de tweede fase van de vroege ijzertijd (650-400 v.Chr.). Deze kuil ligt in een deel van het onderzoeksterrein waar, afgezien van de kringgreppels geen andere verwante sporen zijn aangetroffen. Het lijkt dan ook zeer aannemelijk dat deze kuil met opzet aan de voet van de midden bronstijd-grafheuvel is gegraven. In dit verband lijkt een rituele betekenis (vooroudercultus?) aannemelijk. Dit zou overigens betekenen dat deze grafheuvel in de vroege ijzertijd nog als zodanig zichtbaar en herkenbaar was