Middellaan (Centrum)

Gebieden
1878 tot heden
Str277 middellaan low Str277 middellaan low

In 1868 nam de Nederlandse regering het besluit een groot aantal vestingen op te heffen, waaronder Breda. De Domeinen van het Ministerie van Financiën namen de vestinggronden over waarna de vestingen werden gesloopt en op de vrijgekomen gronden wegen werden aangelegd. De bouwterreinen werden vervolgens in kavels verkocht. Leider van deze operatie was de Arnhemse architect F.W. van Gendt.

De ontmanteling van de vesting Breda ving aan met het slopen van de stadspoorten, in het voorjaar van 1870 de Ginnekenpoort en de Boschpoort, in de tweede helft van dat jaar de Waterpoort en in het voorjaar van 1871 de Haagpoort. De slechting was voltooid in 1876.

Plan van Uitleg van Van Gendt

Van Gendt maakte ook de plattegrond voor de nieuwe straten, het zogenaamde Plan van Uitleg. Hij modelleerde zijn ontwerp rond de Singelgracht. Hij verlengde de belangrijkste straten tot aan de reeds bestaande uitvalswegen: hij verbond de Korte Boschstraat met de Terheijdenseweg, de Boschstraat met de Teteringsedijk, de Ginnekenstraat met de Ginnekenweg, de Haagdijk met de Haagweg en de Prinsenkade met de huidige Markkade.

Boulevards

Een van de meest opvallende kenmerken van het Plan-Van Gendt is de consequente breedte van de straten. Van Gendt heeft boulevards aangelegd van dertig meter breed: de Willemstraat, Sophiastraat, Nieuwe Boschstraat, Nieuwe Ginnekenstraat, Nieuwe Haagdijk en andere. Deze boulevards waren voorzien van een dubbele rij bomen op een verhoogd middenpad. Dit stelsel van boulevards werd aangevuld met straten van zestien meter breed. Deze breedte was nog ruim voldoende voor twee rijen bomen aan de zijkant. Het definitieve ontwerp van Van Gendt dateert van 7 april 1875.

De Middellaan

De Middellaan is één van de langste straten van zestien meter breed. De Middellaan en de straten daar om heen vormden een raster van haaks op elkaar staande straten. De inspiratie voor dit raster kwam duidelijk uit Berlijn of misschien wel uit Amerika. Van Gendt heeft in zijn ontwerpen uitdrukkelijk niet gekeken naar Parijs met zijn stelsel van boulevards en sterpleinen. Misschien dat de driehoekige bouwblokken en de vele puntige straathoeken in de gedachte van Van Gendt een goede verkaveling in de weg stonden. Misschien ook dat hij niets voelde voor een barokke vormgeving en meer zag in een eenvoudige, sobere verkaveling. De naam Middellaan werd door de gemeenteraad vastgesteld op 31 augustus 1878 als Middenlaan. De straat loopt midden door het raster heen, vandaar de naam. Dwars op de Middellaan stond een straat die de Dwarsstraat heette.

Gangen

De bouwblokken die door Van Gendt werden ontworpen hadden een diepte van ongeveer 75 tot 85 meter. Voor bebouwing met burgerwoonhuizen is dit een ideale diepte. Maar in de omgeving van de Leuvenaarstraat en de Middellaan werden door diverse ondernemers arbeiderswoningen gebouwd en daarvoor zijn deze bouwblokken veel te diep. Het resultaat was dat de bouwblokken in deze buurten helemaal volgebouwd werden met achterwoningen in gangen.

Het Half Maantje

Op de noordelijke hoek van de Middellaan en de toenmalige Gasthuisstraat was na het slechten van de vestingwerken een terrein door het Rijk afgestaan aan de gemeente voor het bouwen van een school. Het terrein bleef nog jaren onbebouwd liggen en stond bekend als het Half Maantje. Er lag hier een restant van de vestingwerken, een halvemaanvormig bosje met populieren. Overdag was dit een speelplaats voor de kinderen, maar ’s avonds was het een bekend vrijersplekje. Grenzend aan het Half Maantje bevond zich een slop dat uitkwam op de Gasthuisstraat en dat ook het Half Maantje genoemd werd.

Sloop

In de jaren 1971-1973 werden alle huizen in het gebied rond de Middellaan gesloopt. Er werden plannen ontwikkeld voor een brede autoweg diagonaal door het oude raster, omgeven door grootschalige hoogbouw. De merkwaardige scheve positie van de Lunetbrug herinnert hier nog aan, een ware Grand Traveau Inutile (GTI).

Herbouw

In 1983 werden de Middellaan, de Nieuwe Dieststraat en de Gasthuisstraat (tegenwoordig de Leuvenaarstraat genaamd) opnieuw aangelegd op hun oude plaats. Het raster dat Van Gendt voor deze buurt ontworpen had werd hiermee grotendeels hersteld. De straten zijn tegenwoordig vijftien meter breed in plaats van de vroegere zestien meter. De typische beplanting met een dubbele bomenrij hebben de straten nog niet teruggekregen.


Literatuur

Gerard Otten, De straten van Breda (Breda, 1988).
Gerard Otten, 'De ontmanteling van Breda en het Plan van Uitleg van Van Gendt, 1869-1881', in Jaarboek de Oranjeboom XLIV (1991).
Henri t’ Sas, ‘’t Alef Maontje‘, in De Stem, 12 augustus 1964.

Deel dit artikel

Nieuwsbrief

Aanmelden

Ook interessant

Idee icoon

Mis je iets? Informatie onjuist? Ideeën?

Mail je reactie
Erfgoedweb is een initiatief van
gemeente Breda
chevron-up Scroll naar boven