Kerkstraat, Kerkplein en Kerkeind (Bavel)

Gebieden
1300 tot heden
STR066 A Kerkstraat 19902245 STR066 A Kerkstraat 19902245

De Maria-Hemelvaartkerk in Bavel, gezien vanaf de huidige Brigidastraat, 1910. Foto: A.C. Luber. (Beeldcollectie Stadsarchief Breda)

De naam Kerkstraat komt in de publicatie over de toponiemen van Ginneken en Bavel van de toponymist Chr. Buiks niet voor. Buiks geeft wel heel wat vermeldingen van de naam Kerkeind van de zestiende tot en met de achttiende eeuw. Eind is volgens hem een veel voorkomend element in gehuchtnamen. Het Kerkeind was identiek met de kom van Bavel, dus met de huidige Kerkstraat plus het Kerkeind. Eind heeft volgens Buiks hier niet de betekenis van uiteinde, maar volgens hem eerder van plaats, oord. Met de kerk is waarschijnlijk de kerk bedoeld van vóór 1484. De naam Kerkstraat is dus waarschijnlijk pas ontstaan in 1947, toen ook in Bavel officiële straatnamen werden ingevoerd. Het plein rond de kerk wordt in de volksmond het Kerkplein genoemd, maar dit is geen officiële naam. De historisch-geograaf Karel Leenders duidt de huidige Kerkstraat in Bavel aan als het Kerkeind, de straat die de omgeving van de kerken van 1488 en 1884 verbindt met de omgeving van de schuurkerk.

De oude kerk

De parochie van Bavel werd samen met die van Ginneken in 1317 los gemaakt van de moederkerk in Gilze. Toen al moet er in Bavel een kerkgebouw gestaan hebben. In de vijftiende eeuw had het reeds een toren met een klok en vier altaren. Deze eerste kerk stond aam de Dorstseweg, iets ten noorden van de Kluisstraat. In 1484 brandde deze kerk af. Er werd toen een nieuwe kerk gebouwd op de plaats van het huidige kerkhof aan de Kerkstraat. In 1648 moesten de katholieken de kerkgebouwen overdragen aan de protestanten als gevolg van de Vrede van Munster. Dit verdrag, dat gesloten werd tussen Spanje en de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, maakte een eind aan de Tachtigjarige Oorlog. De Nederduits Gereformeerde kerk werd erkend als de staatskerk van de Republiek en de goederen van de rooms-katholieke kerk kwamen aan de overheid.

Schuilkerken

De rooms-katholieken moesten tot 1795 gebruikmaken van 'schuilkerken'. Ze mochten kerkdiensten houden, maar niet in gebouwen die aan de buitenkant als kerk herkenbaar waren. De katholieken van Bavel betrokken een schuurkerk op het terrein van kasteel IJpelaar. De oude kerk van Bavel raakte in verval. In 1743 werd een nieuwe schuurkerk gebouwd op de hoek van de Kerkstraat en het Kerkeind.
In 1809 werd de oude kerk weer een katholieke kerk. In 1855 werd door de bisschop van Breda niet de Heilige Brigida, maar Maria aangewezen als patrones van de parochie van Bavel.

De Maria-Hemelvaartkerk aan de Kerkstraat in Bavel in 1935. Foto: O. Schönherr.
(Beeldcollectie Stadsarchief Breda)

De ‘nieuwe kerk’

In 1887 werd een nieuwe kerk gebouwd, de Kerk van Onze Lieve Vrouw ten Hemel Opneming (Maria Hemelvaart), tegenover het oude kerkhof, op de hoek van de Kloosterstraat en de Brigidastraat, ontworpen door de bekende neogotische architect J.J. van Langelaar. De kerk staat op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving op de monumentenlijst luidt ‘neogotische kruisbasiliek met westtoren, geïnspireerd op de rijpe Franse gotiek’. Het sfeervolle kerkhof tegenover de kerk, overschaduwd door grote bomen, duidt nog steeds de oude locatie aan van de vorige kerk. Op het kerkhof zijn nog talrijke oude grafzerken te zien (onder andere van de bewoners van het landgoed Kleine IJpelaar) en nog een aantal mooie grafkruisen.

Literatuur

Chr. Buiks, Veldnamen in de voormalige gemeente Ginneken en Bavel (Nieuw-Ginneken, 1983-1988 en 1996), deel 2, Bavel Kerkeind en Ypelaar, deel 1.
A.W. Jansen, Straatnamen voormalige gemeente Nieuw-Ginneken (Nieuw-Ginneken, 1997).
K.A.H.W. Leenders, Cultuurhistorische landschapsinventarisatie gemeente Breda (Breda, 2006). ErfgoedRapport Breda, nummer 1.
C.S.M. Rademakers, Kerken in Bavel (Nieuw-Ginneken, 1987).

Deel dit artikel

Nieuwsbrief

Aanmelden

Ook interessant

Idee icoon

Mis je iets? Informatie onjuist? Ideeën?

Mail je reactie
Erfgoedweb is een initiatief van
gemeente Breda
chevron-up Scroll naar boven