Heksenwiel (Haagse Beemden)

1989 tot heden

Het tempeltje en de vijver bij het winkelcentrum Heksenwiel in 2002. (Collectie Gemeente Breda, Afdeling Ruimte)

De Heksenwiellaan en het Heksenwielpad kregen hun naam in 1989. De openbare ruimten in en rond het winkelcentrum Heksenwiel, Heksenwaag, Heksenkruid, Heksendans en Heksenkring kregen hun namen in 1993 en 1994. Het winkelcentrum en de straten daar om heen ontlenen hun naam aan het Heksenwiel bij de Burgstsedreef. Het Goudenmuntenpad en het Dwarsmoerenpad lopen er langs.

Een waterplas aan de Burgstsedreef

De naam Heksenwiel is een moderne naam. De oudste vermelding van de naam Heksenwiel is volgens de toponymist Chr. Buiks pas van 1835. Waarschijnlijk komt de naam voort uit romantische gevoelens van de bewoners van Burgst. De naam dateert dus niet uit de middeleeuwen, zoals veel oude toponiemen. Een oudere naam voor het heksenwiel is Planksewiel of Blanksewiel, vermeld in 1744. Een zeer oude vermelding is op den Amere, tnde den Rietdijk: Hagarsbergen, daer eenen weel in legt: de Planke, in 1547. Een weel of wiel is een kolk ontstaan na een dijkdoorbraak. Ook wel een uitgeschuurde diepte in een bocht van een beek. De vorm weel overheerst in Princenhage. Is Blank een familienaam? Vraagt Buiks zich af, of wordt bedoeld een plank, over een sloot gelegd als bruggetje?

Het oorspronkelijke Heksenwiel bij de Burgstsedreef in 1969. Foto: Werkgroep Haagse Beemden. (Beeldcollectie Stadsarchief Breda)

Kist met gouden munten

Later is aan het Heksenwiel een volksverhaal opgehangen. Dit verhaal gaat over een kist met schatten van enorme waarde, die in dit water verzonken zou zijn. Op een zondagmorgen probeerden een paar boeren die kist eruit te halen, maar een haan ging op een hoek van de kist zitten en toen zonk hij voorgoed weg. Dat was de duivel natuurlijk. Hadden ze maar op zondagochtend naar de kerk moeten gaan en niet op de Dag des Heren moeten werken.

Tempeltje

Het winkelcentrum Heksenwiel is ontworpen in 1994 door Kokon Architecten. Aan het uiteinde van de as die dwars door het winkelcentrum loopt staat een tempeltje met daar om heen een vierkante, kunstmatige vijver. Is dit het antwoord van de architecten op het oude Heksenwiel? De symmetrie-as van de vijver en het tempeltje loopt exact door de lengte van het winkelcentrum heen en eindigt bij het oude Heksenwiel. Heeft deze structuur een diepere zin of is het een grapje van de architect?

Literatuur

‘Het Heksenwiel’, in Hage nummer 1, juli 1971.
Ineke Bergman e.a., Heilige bronnen in de Lage Landen (Geesteren, 2013).
Chr. Buiks, Veldnamen in de voormalige gemeente Princenhage (nog uit te geven).
Joosje van Geest, Architectuurgids Breda (Rotterdam, 2002).
Gerard Otten, De straten van Breda (Breda, 1988).