Wel eens van een lithofaan gehoord?

Wel eens van een lithofaan gehoord? Nee, wij eigenlijk ook niet. Bij archeologisch onderzoek werd een niet bepaald spectaculair stukje porselein gevonden met een afbeelding in reliëf. Maar daar blijkt een mooi verhaal achter te zitten.
Het is een driedimensionale afbeelding die in een dun, doorschijnend materiaal is gegraveerd of gegoten en alleen goed kan worden bekeken wanneer er van daarachter licht doorheen schijnt.

Nachtlampjes, kandelaars, lampenkappen, haardschermen en theelichtjes werden soms voorzien van lithofanen. Ook ze werden voor het raam gehangen. Een stap verder was om lithofanen te verwerken in in mokken, bierkroezen, theekopjes en borden.

Zo'n twee eeuwen geleden werden de eerste lithofanen geproduceerd in West-Europa, toen nog geheel met de hand gegraveerd. Al snel na de introductie kwamen de kunstenaars er achter dat ze mallen konden maken waarmee talrijke exemplaren konden worden vervaardigd. De geringe dikte van de tegeltjes zorgde wel voor een groot productieverlies. Meer dan zo'n 60% trok krom of brak in de oven, waardoor zij niet meer konden worden gebruikt.
Lithofanen worden nu nog steeds vervaardigd. Meestal wordt een 3D-printer gebruikt. Daarvoor is veel software beschikbaar waarmee ook thuis een lithofaan gemaakt kan worden.

Ons exemplaar werd gevonden in een gootje, behorende bij het militaire barakkencomplex dat lag onder de binnenplaats van het voormalige PTT gebouw aan de Oude Vest/ Keizerstraat. Dit is in de late 19de eeuw afgebroken.