Spitten in de stad: archiefverhalen en archeologische vondsten

De pen en schep zijn een gouden combinatie. Archivarissen en archeologen spitten samen naar erfgoed in Breda. Deze samenwerking biedt de mogelijkheid om informatie uit het archief te combineren met de vondsten die de archeologen doen, waarbij het behoud en het delen van het Bredase erfgoed centraal staat.

Hierbij gaat het niet alleen om tastbaar erfgoed, zoals documenten en voorwerpen, maar ook om het ontastbare erfgoed dat de geschiedenis van de stad vertegenwoordigt. Het stadsarchief beheert een schat aan gegevens, variërend van genealogische bronnen tot uitgebreide collecties foto's en films die betrekking hebben op Breda. Het archeologisch depot herbergt een indrukwekkende verzameling van artefacten, afkomstig uit de bodem van Breda. Het stadsarchief en het archeologisch depot spelen een cruciale rol bij het koesteren en beschermen van het verleden van de parel van het zuiden.

In de vitrines vind je een aantal voorwerpen uit het depot met beeldmateriaal en informatie uit het Stadsarchief, waar zowel het geschreven verleden als de tastbare overblijfselen samen de geschiedenis van Breda weer tot leven brengen.

Wijnfles op Tafel bij familie Klep

Dit is de familie Klep genietend van een diner. Deze foto op glasnegatief is tussen 1905 en 1909 gemaakt. Uiterst rechts ziet u de zoon van Frans Klep, Arthur Klep, zitten. Hij zit samen met zijn vrouw Willy Klep-van den Biesen. In het stadsarchief zijn honderden glasnegatieven van de familie Klep te zien. Op tafel staan een aantal flessen, waaronder een fles wijn. De fles die hier tentoongesteld staat, toont een grote gelijkenis. In Breda zijn er veel soortgelijke flessen gevonden uit de 19e en 20e eeuw. Zou een van deze flessen bij de familie Klep op tafel hebben gestaan?

Wie was de familie Klep?

De familie is grondlegger van Koninklijke IJzergieterijen en Emailleerfabrieken De Etna NV te Breda. In 1856 startte Cornelis Klep een kachelsmederij aan de Haagdijk die na zijn dood door zijn vrouw werd voortgezet. In 1888 verplaatste hun 25-jarige zoon Frans (op foto 3e van links) het bedrijf naar de Tramsingel waar in een grote fabriek onder de naam De Etna allerhande gietijzeren producten werden vervaardigd. Zo vonden met name kachels, petroleumstellen en later ook fornuizen gretig aftrek. De nieuwe fabriek was voor aan- en afvoer gunstig gelegen tussen de spoorlijn en de singel. De invoering van een nieuw fabrieksreglement was in 1909 de oorzaak van een negen weken durende personeelsstaking van het snelgroeiende bedrijf. Door de opkomst van centrale verwarming verdwenen de haardkachels uit het assortiment. In 1983 werd het bedrijf verplaatst naar Ulft. De gebouwen aan de Tramsingel werden in 1985 gesloopt.

Deze foto op glasnegatief is tussen 1905 en 1909 gemaakt. Uiterst rechts ziet u de zoon van Frans Klep, Arthur Klep, zitten. Hij zit samen met zijn vrouw Willy Klep-van den Biesen. In het stadsarchief zijn honderden glasnegatieven van de familie Klep te zien.

Pelgrimshoorn

De resten van deze pelgrimshoorn zijn in 1982 in de Waalse kapel opgegraven door de eerste stadsarcheoloog van Breda. Zo’n hoorn kon om de nek gehangen worden en werd door pelgrims meegedragen op bedevaart. In een bedevaartplaats werd tijdens het tonen van de relieken (overblijfselen van heiligen) door de pelgrims op de hoorn geblazen en gejuicht om het kwaad af te weren. De bijgevoegde foto van de pelgrimshoorn is in 1983 hier op het stadsarchief gemaakt. Sindsdien is de hoorn goed bewaard gebleven in het archeologische depot.

Vaak wordt een pelgrimstocht vergeleken met bedevaart. In het stadsarchief is een aantal foto’s van bedevaarders uit de 20e eeuw te zien. Zoals dit portret van Ron Leyten die voor de 60e keer deel zal nemen aan een bedevaart naar Hakendover. Tegenwoordig zijn dit soort tochten naar heilige plekken niet heel populair meer. Langs Breda liggen nog steeds pelgrimsroutes. Een aantal van deze is nog steeds te bewandelen/fietsen. Een pelgrimshoorn meenemen zal nu niet nodig zijn.

Kinderspelen in Breda

In Breda zijn tientallen wandtegels uit de zeventiende en achttiende eeuw teruggevonden. Wat opvalt is dat een aantal thema's regelmatig terugkomt: met name zeewezens, soldaten en ruiters worden vaak afgebeeld. Maar ook tegels met bloemen, schepen, herders of landschappen zijn goed vertegenwoordigd. Dieren zijn er ook; van een doodnormale koe tot en met een fantastische eenhoorn. Uiteraard mogen ook de alom bekende kinderspelen uit de 17e eeuw niet ontbreken. In deze tijd zullen wij veel van deze spelletjes niet meer spelen of zelfs herkennen. De 'spellen' op de tegeltjes zijn: twee jongens die aan het stoeien/vechten zijn, twee jongens aan het schaatsen, haasje over/paaltje springen, jongen en meisje spelen met molentje en vlaggetje.

De tegels waren razend populair. In het stadsarchief ligt zelfs een krantenknipsel over de tegels uit ±1986. Hierin zien we nog meer verschillende tegeltjes met kinderspelen. Op foto’s uit het stadsarchief kun je zien dat, door de tijd heen, de spelletjes die kinderen spelen erg zijn veranderd. Van touwtrekken en sjoelen naar springkussens en spelen met raceauto’s. Hier 4 voorbeelden van kinderspeltegels & 4 kinderspellen uit het archief. Wat voor spelletjes speelde u vroeger?

Beugelfles van de Drie Hoefijzers

Op de locatie van de huidige fietsenstalling in de Kraanstraat heeft in 1997 uitgebreid archeologisch onderzoek plaatsgevonden (Opgraving Kraanstraat 1997). Daar werd een wel heel typisch Bredase vondst gedaan: een bierflesje van De Drie Hoefijzers. In 1887 begon Frans Smits van Waesberghe in de Ceresstraat de stoombierbrouwerij De Drie Hoefijzers. Onder deze naam is tot 1968 bier gebrouwen, tot het bedrijf in dat jaar samenging met brouwerij Oranjeboom. In het stadsarchief is De Drie Hoefijzers zeker geen onbekende. Met meer dan duizend foto’s schetst het archief een mooi beeld van de brouwerij door de jaren heen. Op deze foto ziet u de vrachtwagens voor de bezorging van het Driehoefijzersbier in de jaren 60. Het bier werd vanaf begin jaren 30 in flesjes verkocht. Van dit flesje is zelfs een deel van de beugel nog in tact. Proost!