Brouwerij Het IJseren Cruijs, brouwerij van 1518 tot 1625
Veemarktstraat 49 – Pondboek 161 – Kadastraal nummer B559
Het huis het Ijzeren Kruis stond aan de noordzijde van de huidige Veemarktstraat. Al in 1518 is er sprake van een brouwhuis achter dit huis. Het erf van dit pand grensde in het noorden aan een waterloopje met de naam de Verloren Kost. Deze komt in diverse akten voor als de vaart. Door de aanwezigheid van dit waterloopje was altijd voldoende water beschikbaar voor het brouwproces.
Na de stadsbrand in 1534 werd dit waterloopje volgens de stadsrekening op verzoek van enkele brouwers schoongemaakt, zodat ze weer schoon water beschikbaar hadden. Later is dit waterloopje overkluisd.
In 1600 is er ook sprake van een mouterij hier ter plaatse. Een mouterij produceert mout op basis van granen, door het in water te weken waardoor het graan ontkiemt, en het daarna te drogen. Dit proces heet mouten. Mout wordt nog steeds gebruikt bij de productie van bier, jenever, whisky en een aantal voedingsmiddelen.
Omstreeks 1625 is het pand in bezit van een pasteibakker. Deze heeft de brouwerij laten afbreken. In 1639 is er nog wel sprake van een brouwhuis, maar of deze in gebruik is geweest is onduidelijk. Hierna is er geen sprake meer van enige brouwactiviteit.
23-02-1518 |
Kathelijn Gherit Oirlmans gehuwd met Henric Raesen alias Looijer verkoopt Gherijt Aert den Decker 2 Rgl. die zij geërfdeelt heeft van haar moeder Kathelijn en die haar broer Jan Gherit Oirlmans uijtreickt uit zijn huijs en brouwhuijs daerachter staend. Gelegen in de Gasthuijsstraete, neve het huijs van Anthonis van de Corput west en het huijs van Claes Ghijsbrechts oost, strekkende noordwaardss op de vaert |
2-1-1521 |
De erfgenamen Jan Gherijt Oirlmans verkopen aan Cornelis Henrick Raesen alias Henric Looijers, het huis en erve mette hove en brouhuijs daar achter in de Gasthuijsstraet omtrent de veemerct, naast Anthonis van den Corputs huis en erve en Gorijs Anssem Gherits huis en erve oost, achterwaards op de vaert |
16-2-1521 |
Cornelis Henrick Raesen alias Looijers verkoopt Gielis Peter IJsacx een huis en erve metten hove en brouwhuijse daar achter |
12-7-1524 |
Franck Koenen, de tapper met zijn vrouw Kathelijn Henrck Wouters en Gielis Peter IJsacx de brouwer zijn overeen gekomen dat Gielis een schuld van 100 Rgl voorschiet die Frank had voor bier, op voorwaarde dat zij voortaan tappen sullen, sullen moeten halen van Gielis, soe verre als hij bijer heeft, en van nijemanden anders sonder consent van hem. Behoudelic dat hij gehouden sal zijn te leveren goet en custbair bijer sulc als den gemeijnen en middelbaeren ganck is van den bijer dat tot Breda getapt sal worden 14 vaten van den last en elc last voir 10 rijnsgld. En als Gielis nijet meer belieft te brouwen, oft als de andere partij nijet meer believen te tappen, sal de eerste partij alle scult die er noch is, aen Gielis betalen in drie halfjairlicxe termijnen |
14-1-1566 |
Gielis IJsacx Peters verklaart dat hij verhuurt heeft aan zijn dochter Barbara, gehuwd met Willem Jasper Wiltens, zijn huijs en brouwerij die hij geerft heeft na het overlijden van zijn eerste vrouw. Gelegen in de Gasthuijsstraete naast zijn eigen huijs west en oost het huis van wijlen Jacop Jacop van de Bijestraete en nu bewoont door diens zoon Cornelis, achter noord comend aen de vaert. Willem heeft al enkele jaren geleden het gehele brouwgetouwen in de brouwerij van hem gekocht. Willem en Barbara moeten de plicht opnemen om hem Gielis tot zijn dood goed te verzorgen en krijgen dan na zijn dood het huis en brouwerij in eigendom. |
14-5-1557 |
Gielis IJsacx verklaard dat hij aan zijn zwager Willem Jaspar Wiltens voor de duur van acht jaar heeft verhuurd het huis in de Gasthuisstrate, waar Willem al in woont, met het brouhuijs daar achter. Willem koopt het brouwgetouwe int brouhuijs wesende tweten den brouketel, metten houtwerck, twee brouwcuijpen, den koelback den welcken Gielis alnu nijeuw maecken sal, de loose bodems, de welcke de vs. Gielis alnu oick nijeuw maecken zal, de struijckmanden, gaffelen, ghoten ende een groote vlote ende een cleijn vlootken |
15-6-1598 |
Elisabeth Willem Jaspar Wiltens, gehuwd met Peter Willem Schuijfhil, verkoopt aan haar zus Jenneke Willem Jaspar Wiltens, gehuwd met Peeter Jan Crillaerts, de helft van huis, brouwerij, hovinge en erffenisse genaamd Het IJseren Cruijs. De andere helft behoort al aan Jenneke. Hun ouders Willem Jaspar Wiltens en Barbara Gielis IJsaacx hebben het huis en brouwerij bij donatie gekregen van Gielis IJsaacx Peeters op 14-1-1566. Het huis is gelegen in de Gathuijsstraete naast Adriaen Janssen van Ghilse des roeijdragers en Anneken Jaspars Gielis IJsaacx huis en erven genaamd Swanenborch, achter noordwaards komende aan de waterloop aldaar |
6-12-1600 |
Jenneke Willem Jasper Wiltens, weduwe Peeter Jan Crillaerts is haar zwager Peeter Willem Schuijfhil 232 gld. schuldig. Zij verbindt hiervoor haar huis, brouwerije en mouterij genaamd d’IJseren Cruijs met alle zijn toebehoorte en ook alle gereedschap tot de brouwerij behroende, zo ketel, kuipen, tonnen als andersints |
28-12-1600 |
Jenneke Willem Jaspar Wiltens, weduwe van Peeter Jan Denijs Crillaerts, stelt als borg haar huis en erve genaamd het IJseren Cruijs, gelegen op de oude Veemerckt |
26-5-1601 |
Jacop Herman Jaspers heeft een schuld bij Cornelisen Jacops van Baerle, brouwer in het d’IJseren Cruijs, gehuwd met Jenneke Willem Jaspers, weduwe van Peeter Jan Crillaerts |
13-3-1613 |
De erfgenamen van Willem Jaspar Wiltens verkopen aan Harman Jan Janssen van Ochtrop, brouwer, het huis, brouwhuis, gang, plein, hovinge en erve genaamd Het IJseren Cruijs, aen de oude Veemerct naast het huis van Bouden Jans de schoenmaker oost en het huis genaamd Groot Britanijen van Thomas Ruth, engelsman gehuwd met Anneke Jasper Dielis IJsaacx, achter noordwaards opt waeter oft oude vaert |
16-3-1620 |
Herman Janssen van Ochtrob, brouwer in het IJseren Cruijs opte Veemerct oud 37 jaar, getuigt op verzoek van Jan Claes Godert Eijck dat hij betaald heeft voor proceskosten tegen Peter Willem Schuijfhil |
6-5-1624 |
Pierijne Matheus van den Houte, weduwe van Harman Jan Janssen geboren van Ochtrop van beroep brouwer, verkoopt, ook namens haar kinderen Matheus en Jenneke, verkoopt aan Mathijsen Lenaert Craenen, pasteijbakker, het huis, brouwhuis, gank, plein, hoovinge en erffenisse genaamd Het IJseren Kruijs op de Gasthuijsstrate |
3-10-1625 |
Diverse personen verklaren over de bouwresten, zoals hout, bakstenen en dakpannen van de afgebroken brouwerij achter het huis het IJseren Cruijs aan de Veemerckt waar Mathijs Lenaert Craenen, pasteijbakker, uit vertrokken is. Deze brouwerij is in opdracht van deze Craenen afgebroken |
26-5-1627 |
Margaretha Andries Bogaerts, weduwe van Andries Cornelis Bollaerts bakker, nu gehuwd met Mathijs Lenaert Craenen, bakker te Rotterdam |
4-7-1639 |
Margareta Boogaerts verkoopt aan Jaecques de Bon het huis, brouwhuijs, gang, plein, hovinge en erffenisse genaamd Het IJseren Cruijs op de oude Veemerckt, oost het huis van Adam Thoir, schoolmeester, en west het huis genaamd Groot Britanien, achter noord metten hove oft erve opt water oft merck. De koper was geboren in Genève en later secretars van gouveneur Hauterive |
30-6-1695 |
De erfgenamen van Jacob de Bont verkopen aan Cornelis van Eijll, notaris, het huis Het IJseren Kruijs, gelegen aan de noordzijde van de Gasthuisstraat, oost het huis genaamd Eijcken Boomken van de erfgenamen Issac Erasmus Geldingh en west het huis het Wapen van Brittangue van predikant Johan Noortbergh, achter noordwaards aan het mercxken |
15-11-1719 |
De erfgenamen van Cornelis van Eijll verkopen aan Johannis Roelants, koopman, en Antonetta Massa een huijs, hof en erf genaamd het IJsere Kruijs, gestaan aan de noordzijde van de Gasthuisstraat, oost het huijs, hof en erf genaamd het Eijken Boomken van de erfgenamen van Emerentia Gupijn, weduwe van Otto van Oijen, west en het huijs hof en erf het Wapen van Groot Brittanien van de heer predikant Noorbergh |
2-3-1772 |
Johannes Hendrikus Roelants, executeur van het testament van zijn moeder Anthonetta Massa, verkoopt aan Alberdina Wielheesen, weduwe van Gerrit van Wijnoxbergen, de huisinge, hof en erf genaamd het IJsere Kruijs, gestaan aan de noordzijde van de Gasthuisstraat, oost het huijs, hof en erf genaamd het Eijkeboompje van Jacobus Johannes van de Laar, west het huijs, hof en erf genaamd het Waapen van Groot Brittanien van Constantia Sweerts, noord komende aan het merkske |
20-2-1779 |
Cornelia van Wijnoxbergen, getrouwd met Gijsbert de Wit, verkoopt aan Giulhelmine Philipine Renette en Wilhelmina Carpentiues een huisinge, hovinge en erf genaamd het Eisere Cruijs, gestaan aan de noordzijde van de Gasthuisstraat, oost de huisinge en erf van Jacobus Johannes van de Laar, west de huisinge van de heer Mansfelt. De verkoopster heeft dit geerfd van haar moeder Alberdina van Wielheesen, weduwe van Gerrit van Wijnoxbergen |
