Reigerstraat (Centrum)

Gebieden
1350 tot heden
Str210 reigerstraat 19530219 Str210 reigerstraat 19530219

De Reigerstraat rond 1870-1875. Foto: Kannemans en Zoon. (Beeldcollectie Stadsarchief Breda)

De Reigerstraat is tegenwoordig het meest bekend als onderdeel van het uitgaanscentrum van Breda. In de middeleeuwen was deze straat echter onderdeel van het hofcomplex (de "herberghe") van de heer van Breda. Een groot deel van de noordzijde van de huidige Reigerstraat werd ingenomen door het complex van de Herberg van de Heer, later het Huis Van Elderen genoemd. Dit woongebouw is waarschijnlijk gebouwd tussen 1350 en 1394 door Jan II van Polanen. Dit is één van de oudste nog bestaande gebouwen van Breda, ouder dan de Grote Kerk. In 1661 is dit complex verkaveld. Talrijke resten hiervan zijn nog in de huidige bebouwing terug te vinden. De zuidzijde van de Reigerstraat werd in de middeleeuwen gevormd door het kerkhof van de Grote Kerk. Het gedeelte van de Reigerstraat dat de noordzijde van de Grote Markt vormt, kent een tamelijk stabiele geschiedenis. Deze huizen waren en zijn georiënteerd op de Grote Markt.

Bestond de Reigerstraat wel of niet in de middeleeuwen?

De Reigerstraat wijkt wat betreft geschiedenis en uiterlijke verschijningsvorm aanzienlijk af van andere straten in de binnenstad. De geleerden zijn het er niet eens over eens of de Reigerstraat in de middeleeuwen nu wél of niet bestaan heeft.
In 1603 wordt er een proces gevoerd tussen de stad en de Vrouwe van Elderen over het eigendom van de Reigerstraat. De Vrouwe van Elderen beweerde dat de Reigerstraat van haar omdat deze straat vanouds eigendom was van de heer, niet van de stad, en dat deze straat bij het Huis van Elderen hoorde.
Ter Kuile beweert op grond hiervan dat de Reigerstraat vóór het einde van de zestiende eeuw niet bestaan heeft. Deze bewering duikt ook met enige regelmaat op in latere publicaties. IJsseling zegt, in navolging van Ter Kuile, dat de Reigerstraat pas op het eind van de zestiende eeuw is ontstaan. In 1559 ligt de Arend (op de hoek van de Reigerstraat en de Schoolstraat) in de straat onder de Reigersbomen, omtrent de kerk, op de hoek van de Schoolstraat. In 1559 bestaat de Reigerstraat dus al.
De Nieuwstraat wordt even na 1490 aangelegd. Daarna volgt nog een hele stoet van ‘nieuwstraten’. De Reigerstraat wordt echter nooit aangeduid als een ‘nieuwstraat’. Hij moet dus ver vóór 1500 zijn aangelegd, vermoedelijk als oostelijke ontsluiting van het burchtcomplex en de Herberg.

Br 02 83 2
Bb p71 106 herberg van de heer zwaar
Links opgravingen aan het Kasteelplein met op de voorgrond enkele huizen die via een steeg aan de Reigerstraat bereikt konden worden. Rechts de indrukwekkende kelders onder het wooncomplex van de heer van Breda

De Reigersbomen

Antheun Janse zegt dat de zwaandrift, het recht om zwanen te houden en te vangen, een grafelijk monopolie was, dat vaak met een heerlijkheid in leen werd uitgegeven. De zwaan was volgens hem bij uitstek een vogel met een ‘adellijke’ uitstraling en een nest zwanen in de kasteelgracht symboliseerde de status van de kasteelbewoners.

Wat minder bekend is, is dat ook de reiger een beschermde vogel was. Het dier, dat volgens Janse in de moderne keuken slechts afgrijzen zou opwekken, werd in de late middeleeuwen vooral in adellijke kringen veel gegeten. Ook in Breda werden reigers gekweekt voor de consumptie. De Reigersbomen in de Reigerstraat stonden op de straat, naast het kerkhof, dus niet op het kerkhof. Ze waren eigendom van de heer.

In 1502 werden reigersnesten gemaakt op de drossaards woning, de voormalige Herberg van de Heer aan de Reigerstraat. De eikenbomen die op de Reigerstraat gezet waren aan de zijde van het kerkhof voor de reigers om op te nestelen, werden in dat jaar vervangen door nieuwe. Dit waren dus niet de eerste reigersbomen, maar reeds een vernieuwing van bestaande. Er werden vier eiken van nesten voorzien en er werden ook nog eens op het huis gezet. Regelmatig werden de bomen vervangen. Het zullen dode bomen geweest zijn, geen levende. Ten noorden van de Burcht lag het Kraaienbos of Reigersbos. In 1534 werden de jonge reigers uit de bomen achter de Burcht gehaald om ze aan de koningin van Hongarije te zenden, ongetwijfeld als een geschenk.

De Reigerstraat

In 1514 wordt de Reigerstraat voor het eerst vermeld als aan de Reigersbomen. In 1578 duikt voor het eerst de naam Reygerstraet op. Nog in 1566 werd het verboden stenen te werpen naar de reigersnesten. Waarschijnlijk zijn de reigers verdwenen rond 1640, want toen werd het kerkhof volgebouwd met huisjes.

De Kerkenhuisjes

In 1640 werden er door de kerkmeesters van de Grote Kerk huisjes gebouwd op het kerkhof aan de noordzijde om de inkomsten van de kerk te vergroten. In 1850 en 1854 zijn deze vervangen door de huidige huizenblokken aan de zuidzijde van de Reigerstraat. Aan het eind van de zeventiende eeuw was de Reigerstraat daarom beter bekend als de Kerkenhuiskens. In het begin van de negentiende eeuw sprak men nog van de Kerkenhuisjes, maar daarna is de naam uitgestorven. Het kwam wel vaker voor dat een straat twee of zelfs meer namen had. Met het fixeren van de straatnamen in de negentiende eeuw is hier een eind aan gekomen.

Literatuur

F.A. Brekelmans, ‘Het keurslijf van de Grote Kerk’, in Jaarboek de Oranjeboom XXI (1968).
Jac. H. van Hooydonk, ‘Middeleeuwse straten in Breda 1350-1550, deel I: Catharinastraat’, in Jaarboek de Oranjeboom XLVI (1993).
Wim Hupperetz, Het geheugen van een straat, achthonderd jaar wonen in de Visserstraat te Breda (Utrecht, 2004).
Antheun Janse, Ridderschap in Holland, Portret van een adellijke elite in de late Middeleeuwen (Hilversum, 2001).
G.J. ter Kuile jr., ‘Over oude straten, pleinen, huizen, over leven en bedrijf’, in Geschiedenis van Breda, deel I: de Middeleeuwen (Breda, 1952).
Gerard Otten, De straten van Breda (Breda, 1988).
J.M.F. IJsseling, ‘Het huis de Arend te Breda’, in Jaarboek de Oranjeboom XVIII (1965).

Deel dit artikel

Nieuwsbrief

Ook interessant

Idee icoon

Mis je iets? Informatie onjuist? Ideeën?

Mail je reactie
Erfgoedweb is een initiatief van
gemeente Breda
chevron-up Scroll naar boven