Oude Rijsbergsebaan (Effen)

Gebieden
1500 tot heden
1222 1222

De slingerende Oude Rijsbergsebaan naast de kaarsrechte Rijsbergseweg

De Oude Rijsbergsebaan is een restant van de oude doorgaande weg van Breda naar Rijsbergen en Antwerpen. In 1806-1810 werd de Napoleonsweg aangelegd, de Rijsbergseweg, die toen deze functie overnam. Ten zuiden van Effen is de Oude Rijsbergsebaan nog een fraaie laan met zijn oorspronkelijke breedte van veertig voeten of twaalf meter.

Wegen van Breda naar Antwerpen

De weg van Breda naar Antwerpen was uiteraard een van de belangrijkste verbindingen van Breda met het achterland. Zoals bij alle belangrijke wegen bestond ook deze verbinding in feite uit een bundel van wegen en waren er meerdere varianten mogelijk om van Breda naar Antwerpen te reizen. Al deze wegen waren zandwegen. De meest westelijke variant was van Breda via de Haagdijk, de huidige Oranjeboomstraat en de Talmastraat (nog lang de Oude Antwerpsebaan genoemd) en vervolgens via de min of meer rechte heerbaan naar Rijsbergen. De Oude Rijsbergsebaan is hier een restant van. Na de aanleg van de Napoleonsweg zijn grote gedeelten van de oude baan verdwenen onder de nieuwe weg of hadden ze verder geen functie meer en zijn ze verdwenen. Vanaf Rijsbergen vervolgde men de route via Zundert, Tereik en Brasschaat. Deze route had in de buurt van Wuustwezel twee varianten, één via Ginhoven en Kruisweg naar Westdoorn en één via Wuustwezel en Kleine Berg naar Westdoorn. Men kon ook via de Overaseweg langs het Mastbos naar Rijsbergen reizen en vandaar uit naar Antwerpen.
Een tweede bundel wegen tussen Breda en Antwerpen liep via Hoogstraten. Er liepen verschillende wegen van Breda naar Hoogstraten, onder andere de Oude Postbaan of Rijsbergsebaan door het Mastbos en langs Hazeldonk en een oude weg die ongeveer samenviel met de huidige Galderseweg, via Meer naar Hoogstraten, maar men kon ook ten oosten van de rivier de Mark via Strijbeek en Meerle naar Hoogstraten reizen. Van Hoogstraten liepen er dan weer verschillende varianten naar Antwerpen, een wat meer noordelijke variant via Brecht, de Mik en Brasschaat en een iets meer zuidelijke variant via de Locht. Waarschijnlijk zijn er lokaal nog wel wat meer varianten geweest.

'Oude Postbanen’

Pas in de negentiende eeuw werden er steenwegen aangelegd. De aanleg daarvan was duur en dat had als consequentie dat er maar één steenweg werd aangelegd tussen twee steden, die dan ook alle verkeer naar zich toe trok. De oude zandwegen bleven liggen voor het lokale verkeer en raakten voor het interlokale verkeer buiten gebruik. De herinnering aan hun vroegere functie bleef nog wel bestaan. Vaak noemde men deze wegen ‘oude postbanen’.

Antwerpsebaan

J.H. Hoeufft wijdt in zijn Proeve van Bredaasch taal-eigen van 1836 verschillende trefwoorden aan wegen en verwante betekenissen. De ‘heerstraat’ was de grote algemene weg of straat. De ‘heirbaan’ stond voor de heerwegen, ook wel bij verbastering herenwegen of zelfs ’s Herenwegen genoemd. De ‘baan’ was de heerweg of de grote weg of de heerbaan, le grand chemin. Een ‘weg’ was een bijweg of zijweg. Men zei bijvoorbeeld ‘die weg komt op de baan uit’. De huidige Oude Rijsbergsebaan bij Effen werd de Antwerpsebaan of kortweg de Baan genoemd. De toponymist Chr. Buiks geeft vermeldingen van de Antwerpsebaan en varianten daarop vanaf 1637: ‘de Herbane naer Antwerpen’ en ‘de Herbane naer Rijsbergen ende Antwerpen’. 1653: de Antwerpse Baen. 1705: ‘de Antwerpse Baene oft sheeren straeten’. Deze weg werd dus ook wel kortweg de Baan genoemd. 1664: s’Heeren Baen, 1742: de Baan.

Oude Baan

Nadat de nieuwe Rijsbergseweg was aangelegd stond de oude baan inderdaad bekend als gewoon de Oude Baan. Op het minuutplan van het kadaster van 1824 heet hij Oude Baan. De legger van openbare wegen en voetpaden (een soort registratie van openbare wegen) van Princenhage van 1878 omschrijft deze weg als ‘de Oude Baan, lopend door de Krabbebosschen naar Effen’. Na de annexatie van 1942 werd de naam Oude Baan gewijzigd in Oude Rijsbergsebaan om verwarring met andere wegen die de Oude Baan heetten te vermijden.

Literatuur

Chr. Buiks, Veldnamen in de voormalige gemeente Princenhage (nog uit te geven). J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch taal-eigen (Breda, 1836). A.C.M. Kappelhof, ‘De steenweg van Breda naar Princenhage’, in Hage nummer 5, 1972. K.A.H.W. Leenders, Cultuurhistorische landschapsinventarisatie gemeente Breda (Breda, 2006). ErfgoedRapport Breda, nummer 1. Gerard Otten, De straten van Breda (Breda, 1988).

Deel dit artikel

Nieuwsbrief

Ook interessant

Idee icoon

Mis je iets? Informatie onjuist? Ideeën?

Mail je reactie
Erfgoedweb is een initiatief van
gemeente Breda
chevron-up Scroll naar boven